Türk Uygarlığındaki yeri
Kâvâk (قاواق), bitkinin Türkçedeki karşılığıdır. Halîmî, kavakla birlikte pede adını da zikretmiştir. Metinlerimizde ayrıca Farsça karşılığı olan sipîddâr (سپيدار) ve Arapça karşılığı olan havr (حور) olarak da geçmektedir. İshâk bin Murâd, kâvâkın ‘ar’ar olduğunu ve serv cinsinden bir bitki olduğunu yazar, bu ‘ar’ar için doğrudur ancak kâvâk için doğru değildir. Muhtemelen kastettiği hem servin hem de kâvâğın doğrusal bir büyüme gerçekleştirmesi ve her iki bitkinin de özellikle şiir sanatında boy ile özdeşleştirilmesidir.
Metinlerimizde Antik Yunancadaki karşılığı olan leuke (λεύκη)’den muharref lefka (لفقه) adı da tercih edilmiştir. Hûzâye, çarpıntı, kan tükürme ve burun kanaması halinde uygulandığını; Dioscorides, siyatik, kulak ağrısı ve ağrılı idrara çıkma vakalarında kullanıldığını, doğum kontrolü amacıyla başvurulduğunu kaydetmiştir. Ağaç mantar üretmek için kullanılmıştır. Kâvâk Anadolu’da, dalak hastalıkları, baş ağrısı, göğüs hastalıkları, kulak ağrısı, idrar güçlüğü, siyatik, idrar yolu sorunları ve gut vakalarında kullanılmış, panzehir olarak faydalanılmış, doğum kontrolünde
başvurulmuş, saç ve sakalı siyaha boyamak için uygulanmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.455-456.
Tarihi
Oceanus’un kızı olan Leuka’ya Pluto aşık olur ve onu yeraltına kaçırır. Leuka burada hayatının sonuna kadar yaşar, öldüğünde Pluto üzüntüsünden onu bir akkavak (leuka, Antik Yunanca akkavak demektir) ağacına dönüştürür.
Ak kavağın kabuğu içildiğinde siyatik ve boğaz ağrısına iyi gelir. Katırın böbreği ile içildiğinde hamile kalınmasını engeller. Âdet döngüsü bitiminde sirke ile alınan yapraklarının da aynı etkiye sahip olduğu söylenir. Yapraklarının suyu ılık olarak damlatılırsa kulak ağrısına iyi gelir. Öğütülmüş ve balla yağlanmış küresel çiçek kurulları miyobu tedavi eder. Ak ve kara kavağın kabuğu küçük parçalar halinde kesilerek daha önce gübrelenmiş toprağa saçılırsa her mevsim mantar yetişeceği söylenir. DI 1-81.
Tanımı
30 ila 40 metre büyüyebilir. Gövdesi 2 metre çapa ulaşır. Kabuğu beyaz parlak renklidir. Genç ağaçların kabuğunda koyu baklava desenleri görülür. Yapraklar 4 ila 15 cm uzunluğundadır ve beş lobludur. Kedicikler 8 cm uzunluğa erişir. İki evciklidir, erkek ve dişi çiçekler ya da kedicikler ayrı ağaçlarda bulunur. Erkek kediciklerde koyu kırmızı ercikler izlenir. Gölgeli alanları tercih etmez. Binalara çok yakın dikilirse agresif kök sistemi nedeniyle altyapılara zarar verebilir.
Gözlem bilgileri
Doğal olarak kuzey Afrika, Orta Asya ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Ormanlık alanlar ve dere kenarlarında görülür. İzmit ilçesinde gözlemlenmiştir. Mart ve nisan ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1100 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde ak kavak ve akça kavak adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince kavak anlamına gelir. Aynı kelime Latincede insan, halk, ulus anlamlarını da verir. Bu da olasılıkla ilk insanların ağaçlardan türediğine inanılması ile ilgilidir. Tür adı Latince beyaz anlamına gelir. Türün hem gövdesinin hem de yapraklarının alt yüzeyinin beyaz olmasına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Populus alba, majoribus foliis”tir.
Gıda
İç kabuğu kurutularak öğütülür ve ekmek yapımında kullanılır.
Tıp
Gövde kabuğu iltihap giderici, antiseptik, yatıştırıcı, idrar söktürücü, büzücü ve toniktir. Romatizma, artrit, gut, bel ağrısı, üriner şikayetler, sindirim ve karaciğer rahatsızlıkları, anoreksi, ateş düşürmek ve menstrüel kramp ağrılarını hafifletmek için dahili olarak kullanılmıştır. Harici olarak hemoroit, enfeksiyon kapmış yaralar ve burkulmaları tedavi etmek için başvurulur. Dalları temizleyicidir. Yapraklar C vitamini bakımından zengindir.
Bilgi
Erozyon kontrolünde kullanılır. Kabuğundan sarı boya elde edilir.
Fotoğrafları
