Polygala comosa (Deli sütotu)

Özet

Polygala comosa (Deli sütotu) genelde çalılık alanlarda görülen ve bahar ortasından yaz ortasına kadar çiçek açan bir bitkidir.

Hiyerarşi

Tanımı

Polygala comosa (Deli sütotu) anakökü odunsu olan çok yıllık bir bitkidir. Gövdeler çok sayıda ve yükselicidir. Alt yapraklar ters yumurtamsı ya da kaşıksı iken üst yapraklar şeritsi mızraksıdır. Çiçek durumu erken dönemde demet halindedir. Bırahte belirgin biçimde çiçek sapını aşmaktadır. Üstteki çanak yaprak kamburlu değildir. İçteki çanak yapraklar taç ile aynı uzunlukta, darca eliptik, neredeyse saplı, anastomoz damarlı ve kırmızı mor renklidir. Kapsül ters yüreksi, kısa saplı, 5 ila 6 mm uzunluğunda ve 4 ya da 5 mm genişliğindedir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Alt türler] Yamaçlar, çalılıklar, çayırlar ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle nisan ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adları

Dilimizde deli sütotu adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca çok sütlü anlamına gelir. Sığırlarda süt artışını sağlamasına işaret eder. İlk defa Dioscorides tarafından kullanılmıştır. Tür adı Latince demetsi anlamına gelir ve bu bağlamda türün erken dönemde çiçeklerinin küme halinde olmasında dikkat çekmektedir.

Türk Uygarlığındaki yeri

Bûlûgâlîn (بولوغالين), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan ve çok sütlü anlamına gelen polugalon (πολύγαλον)’dan alınmıştır. Metinlerimizde buna uygun olarak süt otı adı da kullanılmıştır.

Yaprakları mercümek yapraklarına benzediği belirtilen bitki, süt arttırıcı olarak kullanılmıştır. Beri taraftan hem Galen hem de Dioscorides, süt arttırıcı olduğuna inanıldığını kaydetmiştir. Burada dikkate değer nokta, Yunan yazarların süt artışı ile ilgili bilgiyi tıbbi bir bilgi olarak değil bir inanış olarak vermiş olmalarıdır. İki yazarın da metinleri incelediğinde belirgin bir etik anlayışa sahip oldukları, tecrübe etmedikleri ya da gözlemlemedikleri bilgileri bir şüphe notu ile verdikleri görülmektedir. Bizim kaynak metnimizde ise bilgi “yiseler südü çok eyler” cümlesi ile verilmiştir. Bu durumda iki sonuca ulaşabiliriz, ya bitkinin süt arttırıcı özelliği olduğu kesinlik kazanmıştır ya da Galen ve Dioscorides’in şüpheyle yaklaştıkları bilgiler metinlerimizde doğrulanmış bilgiler olarak kabul görmüştür.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.244.

Tarihi

Bir karış boyunda, yaprakları mercimek yapraklarını andıran ve tadı buruk olan bir bitkidir. İçildiğinde süt üretimini arttırdığı söylenmektedir. DI 4-139.

Fotoğrafları