Türk Uygarlığındaki yeri
Bizr katûnâ (بذر قطونا) bitkilerin tohumları için kullanılan Süryanice bir tamlamadır. Metinlerimizde Farsça karşılıkları olan ispagûl (اسپغول) da kullanılmıştır. Halîmî, isbegûl ve bezr-i katunanın aynı bitki olduğunu ve hekimler katında meşhur olduğunu kaydetmiştir.
Dioscorides, eklem iltihabı, tümör, cilt iltihabı, ödem, kulak şikâyetleri, çıkık ve fıtık vakalarında kullanıldığını, ağrı kesici olarak faydalanıldığını, evlerde pire kovucu olarak uygulandığını aktarmıştır.
İbni Sînâ, şitevî (hyemalis) ve sayfî (aestivalis) olmak üzere iki türü bulunduğunu; İbn İmrân, mide ve bağırsaklara faydalı olduğunu, susuzluk giderici ve saç uzatıcı olarak kullanıldığını; Râzî, hatalı kullanıldığında ölümcül olabileceğini; Hubeyş bin el-Hasan, yanlış kullanımdan doğacak rahatsızlıkların çaresinin torak otu olduğunu yazmıştır.
Bitki Anadolu’da, menenjit, kulak rahatsızlıkları, ağızdan kontrolsüz salya gelmesi, zatülcenp, eklem ağrıları, dolama, baş ağrısı, göz rahatsızlıkları, sarılık, kadın hastalıkları, gut, saçkıran, dil rahatsızlıkları, göğüs hastalıkları, kalp hastalıkları, ishal, hemoroit, dudak rahatsızlıkları ve çıban vakalarında başvurulmuş, susuzluk giderici, ses açıcı ve ateş düşürücü olarak faydalanılmış, yorgunluk halinde içilmesi tavsiye edilmiş ve kadınlar tarafından saç kıvrıltıcı olarak kullanılmıştır.
Bu maddeye Plantago ovata taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.230-232.
Tarihi
Çimi andıran bir bitkidir. Yaprakları gövdenin ortasından başlar. Tepesinde iki ila üç adet çiçek başı bulunur. Tohum siyah renkli ve serttir. Ekili arazilerde yetişir. Soğutucudur. Gül merhemi, su ve sirke ile uygulanırsa eklem hastalıkları, tümör, şişlik, burkulma ve baş ağrısına faydalıdır. Çocuklarda fıtık tedavisi için kullanılır. DI 4-69.
Tanımı
Halihazırda bazı kaynaklarda Plantago scabra adı ile geçmektedir. 40 cm büyüyebilir. Alt tarafta dallıdır ve dallar diktir. Gövde eğik ya da yükselen biçimde ve kıllıdır. Yapraklar karşılıklı, 20 ila 70 mm uzunluğunda, 1 ila 3 mm genişliğinde, şeritsi ya da şeritsi mızraksı, sert, kıllı, kıvrık ve tepede sivridir. Çiçek sapı 1,5 ila 6,5 cm uzunluğundadır. Başak 0,5 ila 2 cm uzunluğunda, oval elipsoit ve yoğundur. Alt bırahteler 4,5 ila 10 mm uzunluğunda, yuvarlak yumurtamsı, dışbükey, tepede sipsivri ya da gagalı; üst bırahteler 2,5 ila 3 mm uzunluğunda, yumurtamsı daireseldir. Öndeki çanak yapraklar 3 ila 3,5 mm uzunluğunda, yumurtamsı kaşıksı, küt; arka çanak yaprak 3 ila 3,5 mm uzunluğunda, yumurtamsı ya da yumurtamsı mızraksıdır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak batı Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Sulak alan kenarı, yol kenarı, ve kayalık bölgelerde görülür. Kandıra ilçesinde gözlemlenmiştir. Mayıs ve kasım ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1200 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde sinirsek adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince ayak tabanı anlamına gelir. Cinsin yapraklarının (genelde) yere yatık olmasına işaret eder. Ayrıca bu yapraklar zamanla ayak izini andırır. Yine ayrıca cinsin ayağın altına konulduğunda yorgunluğu gidereceğine inanılırdı. Tür adı Latince Hindistan anlamına gelir. Türün tip yerine işaret eder ancak tür Hindistan’da doğal olarak bulunmaz.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın