Türk Uygarlığındaki yeri
Kâkenc (كاكنج), bitkinin Farsçadaki karşılığıdır. Bitki için ayrıca ‘urûsperde (عروسپرده) adı da kullanılmıştır. Halîmî, kâkencin it üzümine benzeyen bir bitki olduğunu, çiçeklerinin narenc renginde olup, aşçılar tarafından yemekleri boyamak için kullanıldığını, bazı yerlerde kanbîl adı ile bilinse de bunun hatalı olduğunu, tıbbî olarak ise çiçeğin içinde bulunan kızıl renkli tanelerin toplandığını, ayrıca la’l-gün adı ile de bilindiğini belirtmiştir.
Dioscorides, başa taç olarak takıldığını, diş ağrısı, görme donukluğu ve idrar yolu hastalıklarında kullanıldığını, idrar söktürücü ve uyutucu olarak faydalanıldığını; Hûzâye, iki türü olup sırasıyla Media ve İsfahan’dan geldiğini yazmıştır. İbn-i Şerîf, kâkencin Türkçe adının kanbîl, Farsça adının ise ‘urûsperde olduğunu, yapraklarının patlıcan yaprağına benzediğini, meyvesinin kabuğunun kızıl olduğunu ve içinde üzüm tanesi gibi meyvesinin bulunduğunu, aşçıların meyve
kabuğunu yemeklerde gıda boyası olarak kullandıklarını aktarmıştır. Kanbîl ile kâkencin meyve ve yaprakları birbirine benzer, bizce Şerîf iki bitkiyi karıştırmış olmalı. Beri taraftan P. alkekengi’nin ülkemizdeki modern adı kandildir, bu durumda kandili, kanbil şeklinde yazmış da olabilir. Bitki Anadolu’da, kulunç, mesane hastalıkları, idrar yolu hastalıkları, kadın hastalıkları, hemoroit, verem, böbrek hastalıkları ve göz rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmıştır.
Bu maddeye Withania somnifera taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.434-435.
Tarihi
Solanum nigrum‘a benzer ancak yaprakları daha geniştir. Gövde büyüdükçe yere doğru eğilir. Mesaneyi andıran yuvarlak kapsül içinde meyvesi bulunur. Meyve sarımsı kırmızı renkli, yuvarlak ve üzüm gibi pürüzsüzdür. Çelenk yapımında kullanılır. Tıbbi faydaları Solanum nigrum gibidir. Meyvesi içildiğinde idrar söktürücüdür ve sarılığı giderir. DI 4-71.
Tanımı
Halihazırda bazı kaynaklarda Physalis alkekengi adı ile geçmektedir. 30 ila 60 cm büyüyebilir. Gövde basit ya da dallı ve üst bölümde kısaca tüylüdür. Sarmal biçimli yapraklar 6 ila 12 cm uzunluğunda ve 4 ila 9 cm genişliğindedir. Çiçekler beyazdır, beş loblu taç görülür. Şişkin çanak turuncu kırmızı renklidir ve meyvenin etrafını sarar. Çiçekler yeşilimsi beyaz renkli ve erseliktir.
Gözlem bilgileri
Doğal olarak Avrupa ve Asya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler] Ormanlık alanlar ve dere kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Mayıs ve ekim ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde güveyfeneri, gelinfeneri, gelin otu, kembel otu, kambil otu, kandil otu, kızıl kaytarma, teleme otu, yabani biber, patlangaç ve kızılyörük adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Arapça mesane kirazı anlamına gelir. Cinsin çanağı meyve zamanı açık biçimde mesaneye andırır. Tür adı Latince tedavi edici anlamına gelir ve türün tıbbi değerine işaret eder.
Gıda
Olgun meyveler (turuncu kırmızı renkli çanak değil!) çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. İçerdiği C vitamini limonun iki katıdır.
Tıp
İdrar söktürücü, antiseptik, karaciğer düzeltici ve sakinleştirici olarak kullanılır. İltihap giderici, ateş düşürücü, öksürük kesici ve balgam söktürücüdür. Üriner ve deri hastalıklarının tedavisinde kullanılmıştır. Meyvesi boğaz ağrısı ve derideki kızarıklıkların tedavisinde kullanılır. Olgun meyve idrar söktürücü ve taş düşürücüdür. Yaprak ve gövde ateş düşürücüdür. Tohumları erken doğuma neden olur.
Dikkat
Bitkinin aşırı dozu düşüğe neden olur. Olgun meyveler hariç tüm bölümleri zehirlidir.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın