Tanımı
5 metreye kadar büyüyebilir. Tomurcuklar ve genç dallar tüylüdür. Çiçekler erseliktir. Meyvesi tek tohumludur. -15 dereceye kadar dayanıklıdır. Hayli yavaş büyür. Çiçekleri hoş kokuludur. Yapraklar yumurtamsı ya da eliptik yumurtamsı ve karşılıklı dizilişlidir. Yaprak kenarları düz ya da testere dişlidir. Çiçekler beyaz, küçük ve kümeler halindedir. Çanak sarımsıdır. Meyveler mavi ile siyah renginde görülür. Kayalık bölgeleri ve yamaçları tercih eder. Kuraklığa dayanıklıdır. Yapraklar kısa saplı ya da sapsızdır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler] Çalılık, kayalık bölgeler ve makiliklerde görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Mayıs ve haziran ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1300 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde akçakesme, kesme ve akçekesme adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca yaprak anlamına gelir. Temelde ıhlamur türleri için kullanılırken, zamanla akçakesme cinsine adapte edilmiştir. Tür adı Latince geniş yapraklı anlamına gelir. Türün ayırt edici yaprak yapısına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Phillyrea latifolia spinosa”dır.
Türk Uygarlığındaki yeri
‘Utum (عتم), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Çulluk Kapan Lügati’nde yabân zeytûnı adı ile bilindiği ifade edilmiştir. Metinlerimizde bitki için tağ zeytûnı (طاغ زيتونى) adı da tercih edilmiştir. Dağ zeytûnu isimlendirmesi, her ne kadar bitki zeytûn ile oldukça yakın olsa da, Dioscorides’in “yaprakları yabani zeytin de olduğu gibi büzücüdür” ifadesine dayanmaktadır.
Dioscorides, ağız yaralarının tedavisinde çiğnenerek kullanıldığını, âdet söktürücü ve idrar söktürücü olarak faydalanıldığını; el-Bekrî, ağaçtan kürdan üretildiğini kaydetmiştir. Bitki, ağız yarası vakalarında kullanılmış, idrar söktürücü ve âdet söktürücü olarak faydalanılmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.697.
Tarihi
Dioscorides 1-96: Büyüklük olarak kına ağacına, daha geniş ve koyu olmakla birlikte yaprakları zeytin yapraklarına benzeyen bir bitlidir. Meyvesi sakızağacına meyvesine benzer, koyu renkli, hafif tatlı ve küme halindedir. Engebeli yerlerde yetişir. Yaprakları zeytin yaprakları gibi büzücüdür, çiğnendiğinde ağız yaralarını geçirir. Suyu içildiğinde idrar ve âdet söktürücüdür.
Gıda
Meyvesi zeytine benzer ve muhtemelen yenilebilirdir.
Tıp
İdrar söktürücü ve gargara olarak kullanılır. Adet kanaması uyarıcısıdır.
Bilgi
Gövdelerinden kaliteli kömür elde edilir.
Fotoğrafları
