Özet
Phillyrea latifolia (Akça kesme) genelde çalılık alanlarda görülen ve bahar sonundan yaz başına kadar çiçek açan bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Phillyrea latifolia (Akça kesme) genellikle 3 ila 5 metre büyüyebilen bir çalıdır. Tomurcuklar ve genç dallar tüylüdür. Yapraklar yumurtamsı yüreksi ya da yumurtamsı mızraksı, karşılıklı dizilişli, 1 ila 3 cm uzunluğunda, 0,5 ila 1,5 cm genişliğinde, kenarları düz ya da testere dişli, 7 ila 11 adet belirgin yanal damarlı ve her iki yüzeyi de sapa yakın kenarları hariç çıplaktır. Yaprak sapı kısa havlı kaba tüylü ve 0,5 ila 5 mm uzunluğundadır. Çanak sarımsı ve lobları üçgensi olup kenarları kirpiklidir. Çiçekler hoş kokulu, beyaz, küçük ve kümeler halindedir. Meyve üzümsü, 3 ila 8 mm uzunluğunda ve mavi ila siyah renklidir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler] Çalılık, kayalık bölgeler ve makiliklerde görülen bitki umumiyetle mayıs ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1300 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adları
Dilimizde akçakesme, kesme ve akçekesme adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca yaprak anlamına gelir. Kelime özellikle ıhlamur türleri için kullanılırken, zamanla akçakesme cinsine adapte edilmiştir. Tür adı Latince geniş yapraklı anlamına gelir ve açık bir şekilde türün ayırt edici yaprak yapısına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Phillyrea latifolia spinosa”dır.
Türk Uygarlığındaki yeri
‘Utum (عتم), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Çulluk Kapan Lügati’nde yabân zeytûnı adı ile bilindiği ifade edilmiştir. Metinlerimizde bitki için tağ zeytûnı (طاغ زيتونى) adı da tercih edilmiştir. Dağ zeytûnu isimlendirmesi, her ne kadar bitki zeytûn ile oldukça yakın olsa da, Dioscorides’in “yaprakları yabani zeytin de olduğu gibi büzücüdür” ifadesine dayanmaktadır.
Dioscorides, ağız yaralarının tedavisinde çiğnenerek kullanıldığını, âdet söktürücü ve idrar söktürücü olarak faydalanıldığını; el-Bekrî, ağaçtan kürdan üretildiğini kaydetmiştir. Bitki, ağız yarası vakalarında kullanılmış, ayrıca idrar söktürücü ve âdet söktürücü olarak faydalanılmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.697.
Tarihi
Büyüklük olarak kına ağacına, daha geniş ve koyu olmakla birlikte yaprakları zeytin yapraklarına benzeyen bir bitlidir. Meyvesi sakızağacına meyvesine benzer, koyu renkli, hafif tatlı ve küme halindedir. Engebeli yerlerde yetişir. Yaprakları zeytin yaprakları gibi büzücüdür, ayrıca çiğnendiğinde ağız yaralarını geçirir. Bunun yanında suyu içildiğinde idrar ve âdet söktürücüdür. DI 1-96.
Gıda
Meyvesi zeytine benzer ve muhtemelen yenilebilirdir.
Tıp
İdrar söktürücü ve gargara olarak kullanılır. Bunun yanında âdet kanaması uyarıcısıdır.
Bilgi
Gövdelerinden kaliteli kömür elde edilir.
Bir yanıt yazın