Özet
Pentanema squarrosum (Gölge andızotu) çoğunlukla yamaçlarda görülen ve yaz ortasından güz ortasına kadar çiçek açan bir bitkidir.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
Şâbâşek (شاباشك), bitkinin Farsçadaki karşılığıdır. İbnü’l-Baytâr’a göre bu bitki, barnûf ile aynı bitkidir. Bîrûnî, Mısır’da yaygın olarak yetiştiğini, yapraklarının tüylü ve toz renginde olduğunu, kokusunun insanı rahatsız ettiğini, felç vakalarında kullanılıp, çocuklarda ağrı kesici olarak faydalanıldığını yazmıştır. Bitkiye Anadolu’da, çocuklarda salya gelmesi halinde başvurulmuştur.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.636.
Tanımı
Pentanema squarrosum (Gölge andızotu) halihazırda bazı kaynaklarda Inula conyza adı ile geçmektedir. 30 ila 100 cm büyüyebilir. Gövde dik ve genellikle alt bölümde dallı, yoğun havlı ya da kaba tüylüdür. Yapraklar yumurtamsı ters mızraksı, 15 ila 18 cm uzunluğunda ve 5 ila 7 cm genişliğinde, tabanda daralıcı, tepede sivri, kenarları küçük dişli, üst yüzeyi seyrek cılız tüylü, alt yüzeyi orta ya da yoğun yünlü havlıdır. Çiçek başları ters konik, disk biçimli ve salkım halindedir. İnvolukrum 1 cm genişliğinde, filariler kiremit dizilişli, 5 ila 6 arası sıralı; dıştaki dikdörtgensi yumurtamsı, 3 ila 5 mm uzunluğunda ve 1,5 mm genişliğinde; içteki şeritsi mızraksı, 8 ila 12 mm uzunluğunda ve 1 mm genişliğinde, zaman zaman morumsu ve kirpiklidir. Dişi çiçekler 1 sıralı, tüpsü, 4,5 ila 6,5 mm uzunluğundadır. Disk çiçekleri 5 ila 7 mm uzunluğundadır. Kapçık 2 mm uzunluğunda, tepede seyrek havlıdır. Sorguç kahverengimsi, 6 ila 7 mm uzunluğunda, tabanda kaynaşıktır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika kıtasına da dağılmıştır. [Harita, Sinonimler] Kayalık yamaçlar ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle temmuz ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde gölge andızotu adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca beş iplikçikli anlamına gelir ve bu bağlamda sorguç kılçıklarının sayısına işaret eder. Tür adı Latince kepekli anlamına gelir. Olasılıkla çiçek tablasına işaret etmektedir.
Tıp
Sıraca önleyici, adet akışı teşvik edici ve yara iyileştiricidir. Morluklar, yırtıklar, iç yaralar için kaynatılarak kullanılır. Kaşıntılı cildi tedavi etmek için haricen uygulanır.
Bilgi
Yapraklar yakılarak böcek ilacı ve parazit öldürücü olarak, özellikle de pirelere karşı kullanılmaktadır. Hatta bitkinin kokusu bile pire kovucudur. Kök yakıldığında kullanışlı bir oda kokusu olur. Baküs’e adanmış bir bitkidir.
Fotoğrafları
