Tanımı
Paronychia polygonifolia (Cezayir çayı) sürünücü çalımsı bir bitkidir. Yapraklar 3 ila 6 mm uzunluğunda, 1 ila 2 mm genişliğinde, dar biçimde eliptik ya da ters mızraksı yumurtamsı, hafifçe mukronat, çıplak ve minik dişli kirpikli kenarlıdır. Sitipüller dar biçimde yumurtamsı mızraksı ve yapraklardan daha kısadır. Çiçek kümeleri 4 ila 7 mm çapında, genellikle koltuklarda ve iyi gelişmemiştir. Bırahteler 2.5 ila 4 mm uzunluğunda, yumurtamsı mızraksı ve çiçekleri aşmaktadır ancak onları tamamen sarmamaktadır. Çiçekler 1.25 ila 1.75 mm uzunluğunda ve tabanlarında kısa tüylüdür. Çanak yapraklar dikdörtgensi, çok kısa külahlı ve 0,25 mm uzunluğunda kılçıklıdır.
Etyaran ile ilgili bilgi → Paronychia || Karanfilgiller ile ilgili bilgi → Caryophyllaceae
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. Kuru taşlık bölgeler, çayırlar ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle mart ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 600 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ilçesinde gözlemlemek mümkündür.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca tırnak etrafında anlamına gelir. Bu bağlamda bitkilerin etyaran da olarak bilinen dolama vakalarında kullanılmış olmasına işaret etmektedir. Tür adı Latince Polygonum yapraklı anlamına gelir ve açık bir şekilde türün yaprak yapısının Polygonum cinsinin yaprak yapısını andırmasına dikkat çekmektedir.
Cezayir çayı…
Paronychia polygonifolia, binlerce yıldır tıbbi amaçlarla kullanılmasının yanı sıra etkili bir yer örtücü olarak da ekilen bir bitkidir.
Dilimizde cezayir çayı ve kın kepekotu adları ile bilinmektedir.
Tarihi
Türk Uygarlığındaki yeri
Haşîşe el-dâhis (حشيشة الداحس) bitkinin Arapçadaki karşılığıdır ve bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan paronuchia (παρωνυχία)’dan tercüme edilmiştir. Metinlerimizde bitki için kullanılan kurlûgan otı (قرلوغن اوتى) adı da aynı orijine sahiptir. Hem dâhis hem de kurlûgan kelimeleri, tırnak altında çıkan yaraların adıdır. Bitki de bu rahatsızlığın tedavisinde kullanıldığı için bu adı almıştır. Günümüzde Herniaria cinsi atyaran, bizim bu maddede incelediğimiz bitki ise etyaran olarak bilinmektedir. Bu iki cins, morfolojik olarak yakındır.
Etyaran kelimesinin, dolama ve kurlugan ile aynı anlama geldiği göz önüne alındığında, Anadolu’da birden fazla bitkinin bu hastalığın tedavisinde kullanıldığını düşünebiliriz. Ancak biz kaynaklarımızda etyaran ve/veya atyaran isimlerine rastlamadığımız için bu olasılığı değerlendirmeye almadık.
Dioscorides, dolama ve cilt hastalıklarının tedavisinde kullanıldığını yazmıştır. Bitki Anadolu’da tırnak rahatsızlıkları ve ayrıca çıban tedavisinde kullanılmıştır.
Bu maddeye Paronychia argentea ve Paronychia kapela taksonları da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.372.
Bir yanıt yazın