Panicum miliaceum (Darı)

Câvers (جاورس), bitkinin Süryanicedeki karşılığı gavers (ܓܘܪܘܣ)’ten muharreftir. Halîmî’ye göre kâvers ve taru aynı bitkidir. Darı (داری), bitkinin Türkçedeki adıdır ancak bu kelime birden fazla hububat türünün tohumlarını da kapsar. Bitki için metinlerimizde tercih edilen diğer kelime erzen (ارزن)’dir. Lügat-ı Halîmî’ye göre duhn ile erzen aynı bitkidir.

Dioscorides, bağırsaklara faydalı olduğunu, karın ağrısı vakalarında kullanıldığını ve idrar söktürücü olarak faydalanıldığını; el-İsrâ’îlî, iç organları güçlendirdiğini belirtmiştir.

Bitki Anadolu’da, ödem ve mide hastalıkları tedavisinde kullanılmış, idrar söktürücü, ağrı kesici, besleyici ve sindirim kolaylaştırıcı olarak faydalanılmıştır.

İçki yapımında kullanılan bitkinin, unundan ekmek yapımında faydalanılmış ve ekmeğinin genel sağlığa faydalı olduğu kabul edilmiştir. Necâtî Bey bir beytinde, lâ‘l’in kuru bir taş olduğunu, bu nedenle darının ondan (elbette aç bir kişiye göre) daha kıymetli olduğuna işaret etmiştir. Mayıs ayında havanın sisli olması halinde darının bol olacağı kehanetinde bulunulmuş,

rüyasında parayla darı satan kimsenin dünyayı âhirete tercih ettiği, parasız satanın ise tersini tercih ettiği ifade edilmiştir. Cebrâil’in Âdem’e getirdiği iki öküzün gözyaşından yetiştiğine inanılan bitkinin, üzerinde oruç borcu varken ölen kimsenin ardından bugdây ve arpa ile birlikte sadaka olarak verilmesi tavsiye edilmiştir.

Tarihi

Diğer tahıllara göre daha az besleyicidir. Ekmeği ya da lapası bağırsakları kontrol eder ve idrar söktürücüdür. Kavrularak sıcakken çuvallara konularak saklanmaktadır. Daha sonra kolik ve diğer ağrılar için kullanılmaktadır. DI 2-97.

Campania darı bakımından verimlidir. Darıdan beyaz yulaf lapası ve eşsiz bir lezzete sahip ekmek yapılmaktadır. Sarmatlar bu beyaz yulaf lapası ile yaşar, hatta onu kısrak sütü ile atın uyluğundan alınan kan ilave ederek çiğ yerler. Habeşler darı ve arpadan başka tahıl bilmezler. Galya’nın özellikle Akitanya halkı darı ile beslenmektedir. İtalya’nın Padus bölgesi de böyledir ancak onlar bütün yemeklerine ekledikleri baklayı darıya da eklerler. Pontus ulusları için darıdan daha değerli yiyecek yoktur. Toprağı fakirleştirdiği düşünüldüğünden asma ve meyve ağaçlarının arasına ekilmesi tavsiye edilmemektedir. Darı daha çok maya yapımında kullanılmaktadır. Şıra ile yoğrulursa etkisini bir yıl kaybetmez.

Aynı şek kaliteli ince buğday kepeği için de yapılmaktadır. Üç günlük beyaz şıra ile yoğrulur ve güneşte kurutulduktan sonra küçük kekler haline getirilir. Ekmek ihtiyacı doğduğunda, kekler önce suda ıslatılır, ardından kılçıksız unla kaynatılır, ardından tamamı una karıştırılır. Genellikle ekmek yapmanın en iyi metodunun bu olduğu düşünülmektedir. Darı kavrulursa bağırsaklardaki gevşekliği giderir ve mide sancısını dindirir. Sinir ağrılarında bir beze sarılarak sıcak halde etkilenen bölgeye uygulanır. Unu katranla karıştırılarak çıyan ve yılan sokmalarına sarılmaktadır. Diodes, darıya tahıl balı der. Şarapla alınırsa dizanteriye iyi gelir. Vücuttaki ısıtılması gereken bölgelere uygulanır. Keçi sütünde kaynatılarak günde iki kere alınırsa bağırsak gevşekliğini durdurur ve mide sancılarını dindirir. PL 18-24.

Tanımı

Panicum miliaceum (Darı) genellikle 50 ila 100 cm büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir. Saplar dik ya da dirseksi yükselici, silindirik ve basit ya da az miktarda dallıdır. Yapraklar almaşlı dizilişli ve tüylüdür. Çiçek durumu ince bileşik salkım ve tek başaklar halindedir. Başakçıklar eliptik ya da yumurtamsı, sırt bölümünde sıkıştırılmış, 4,5 ila 5 mm uzunluğunda ve kalıcıdır. Alt dışkavuz yumurtamsı, zarsı, omurgasız, 5 damarlı ve ucu sivri ya da sipsivridir. Üst dışkavuz yumurtamsı, zarsı, omurgasız, 7 ila 11 damarlı ve ucu sivri ya da sipsivridir. Verimli içkavuz dikdörtgensi, sırt bölümünde sıkıştırılmış, 3 ila 3,5 mm uzunluğunda, nasırlı, sarı ya da koyu kahverengi ve omurgasızdır.

Gözlem bilgileri

Panicum miliaceum doğal olarak Pakistan ve Hindistan’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın büyük bölümüne dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tarla, bahçe ve tahrip edilmiş arazilerde görülen bitki umumiyetle haziran ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda Kandıra ve İzmit ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adları

Dilimizde darı, boz darı, boza darısı, kum darısı ve saçak darı adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince ekmek anlamına gelir. Cinsin tohumlarının öğütülerek ekmek yapımında kullanılmasına işaret eder. Cinsin yaygın adı olan darı Türkçe kökenlidir. Tür adı Latince öğütülen anlamına gelir. Türün tohumlarının öğütülerek ekmek yapımında kullanılmasına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Milium semine luteo & albod”dur.

Gıda

Tohumları buğday gibi kullanılmıştır. Evcil kuşların yemlerine eklenmektedir. Son derece besleyici olup fındıksı bir tada sahiptir ve birçok tahıldan daha kolay sindirilmektedir. Kabuk besin değeri açısından önemsizdir, ayrıca sert ve sindirilemez olduğundan önce çıkarılmalıdır.

Tıp

Tohumlar yatıştırıcıdır. Tohumları pişirilerek yara ve apselere uygulanır. Bunlar ayrıca hijyen vazifesi de görür. Kök kaynatılarak kadınlarda hematüri ve cilt sorunlarında kullanılmıştır. Tohum yakılarak yağ ile karıştırıldıktan sonra lapa olarak yaralara sarılır ve bu uygulamanın yaraları iz bırakmadan iyileştirdiği öne sürülmektedir.