Özet
Orobanche crenata (Zıpırotu) genelde ekili arazilerde görülen ve bahar başından yaz başına kadar çiçek açan parazit bir bitkidir.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
Bitki tek kaynakta sadece ismen, bugâsâk (بوغاساق) adı ile geçmektedir. Başka herhangi bir detay yoktur. Bu bitki olasılıkla günümüzde ülkemizin çeşitli bölgelerinde göye, göve ve göge adları ile bilinen O. minor taksonudur. Bu bitki, ineklerde çiftleşme isteğini uyandırmak (boğasamak) için kullanılmaktadır. Kaynaklarımızda, bu yönde kullanılan herhangi bitkiye rastlamadık.
Bugâsâk ismi eğer, boğmak fiili ile ilintili ise, bu bitkilerin Antik Yunancadaki karşılığı olan orobankhe (ὀροβάγχη) ile bağlantı kurabiliriz.
Bugâsâk ismi eğer, boğmak fiili ile ilintili ise, bu bitkilerin Antik Yunancadaki karşılığı olan orobankhe (ὀροβάγχη) ile bağlantı kurabiliriz.
Bu maddeye Orobanche minor taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.235.
Küçük, kırmızı gövdeli, iki karış uzunluğunda, yapraksız, hafifçe salgılı, yumuşak, tüylü ve beyaz ila ayva sarısı
renkli çiçekleri olan bir bitkidir. Kökü parmak kalınlığındadır. Adından da anlaşılacağı üzere aralarında yetiştiği bakliyatı boğar. Hem çiğ hem de haşlanmış olarak tüketilir. Birlikte pişirildiğinde bakliyatın daha hızlı pişmesini sağlaması ile ünlüdür. DI 2-142.
Baklagilleri öldüren ve orobanche adıyla bilinen bir bitkidir. Köpek cinsel organına benzediği için cynomorion diyenler de vardır. Gövde yapraksız, kalın ve kırmızı renklidir. Sürgünleri çiğ ya da haşlanarak tüketilir.
Tanımı
Orobanche crenata (Zıpırotu) genellikle 60 ila 80 cm büyüyebilen bir bitkidir. Gövde sağlamdır. Başak çok çiçeklidir. Bırahte darca mızraksı, uzun sipsivri, bolca salgılı ülgerli, sıklıkla beyaz kaba tüylü ve genellikle taç tüpü ile aynı uzunluktadır. Taç 20 ila 30 mm uzunluğunda, beyaz ya da soluk mavi ya da menekşe renkli, solduğunda beyaz ya da soluk kahverengi, neredeyse tüysüz, dudaklar geniş dişli, loblar tüysüzdür. İplikçik tabanda ülgerli, üst bölümde havlı ülgerli ve nadiren tüysüzdür. Tepecik soluk sarı ya da beyaz, menekşe ya da soluk mor renklidir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzası ve Batı Asya yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Fabaceae (baklagiller) ve özellikle Vicia faba (bakla) üzerinde parazit olarak görülen bitki mart ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 700 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ilçesinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adları
Dilimizde zıpır otu adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca burçak boğan anlamına gelir ve bu bağlamda cinsin parazit karakterine işaret etmektedir. Tür adı Latince küt dişli anlamına gelir ve açık bir şekilde türün taç yapısına dikkat çekmektedir. Özgün tanımda bu “laciniis corollae crenatis” olarak belirtilmiştir.
Fotoğrafları
Bir yanıt yazın