Site icon Kocaeli Bitkileri

Nerium oleander (Zakkum)

Nerium oleander

Nerium oleander: 07/09/2020; Kocaeli Kent Ormanı; 354 m.; çayır. © Hüseyin Cahid Doğan

Türk Uygarlığındaki yeri

Ağu ağacı (اغو اغاجی) bitkinin Türkçedeki karşılığıdır. Halîmî, harzehre ile agu agacının aynı bitki olduğunu ifade etmiştir. Metinlerimizde bitkinin Arapçadaki karşılığı olan difla (دفلي) ve Farsçadaki karşılığı olan harzahra (خرزهره) da kullanılmıştır. Nerium oleander günümüzde zakkûm olarak bilinmektedir ancak Ortaçağ’da bu isim başka bir bitkinin adıydı. Biz bu bitkiyi zakkûm maddesinde değerlendirdik. Ağu ağacı günümüzde en yaygın kullanılan peyzaj bitkileri arasındadır ve özellikle otoyollarda refüj alanlarını yeşillendirmek için tercih edilmektedir.

Dioscorides, hayvanlar için ölümcül olduğunu, yılan ısırması vakalarında kullanıldığını yazmıştır. İbni Sînâ, sulak alanların kenarında görülen kırmızı çiçekli bir bitki olduğunu; Mâsarcaveyh, yapraklarının tümörlere ve çeşitli cilt rahatsızlıklarına uygulandığını; Îsâ bin Mâsa, çiçeklerinin rahim ağrısında kullanıldığını; Şerîf, saçkıran vakalarında başvurulduğunu; İbnü’l-Baytâr, yağının, uyuz vakalarında faydalı olduğunu belirtmiştir.

Bitki Anadolu’da, kellik, cilt hastalıkları, bel ağrısı, çıban, hemoroid ve diz ağrısı vakalarında kullanılmış, parazit düşürücü, haşere kovucu ve panzehir olarak faydalanılmış, hayvanlar için ölümcül olduğu belirtilmekle birlikte, hayvanlarda kabarcık ve atlarda uyuz vakalarının tedavisinde kullanılmıştır. Ahşabı fazla duman çıkardığı için yemek pişirilirken yakacak olarak kullanılması önerilmemiştir.

Bitkinin ölümcül düzeyde zehirli olduğu yaygın olarak bilinen bir gerçektir. Bu bilgi, savaşlarda kullanılmış, yaprağı, bâdrûc yaprağı ve şahm-ı hanzal ile karıştırılıp bıçak ve kılıçlar keskinleştirilmiş, ayrıca bunlarla yaralanan kişilerin yaralarının iyileşmeyeceği kaydedilmiştir. Ortaçağ’da ağaçla ilgili bazı inanışlar da nakledilmiştir. Örneğin, yaprağı, yabrûh, râmek ve igde karıştırılarak buharı tutulursa yağan yağmurun dineceğine inanılmıştır.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.123-124.

Tarihi

Meşhur bir çalıdır. Gül benzeri çiçekler açar ve meyvesi boynuz gibidir. Tohumlar devedikeni tohumları gibi yünlüdür. Kök uzun ve ince olup tadı tuzludur. Bahçe, deniz ve dere kenarında yetişir. Çiçek ve yaprakları eşek, katır ve dört ayaklıların çoğu için ölümcüldür. Şarap ve sedefotu ile içilirse vahşi hayvanlar tarafından ısırılanlara yardımcı olur. Keçi ve koyunlar bitkinin demlenmiş suyunu içse bile ölür. DI 4-81.

Rhododendron, adından da anlaşılacağı üzere Yunanistan üzerinden gelmiştir, nerium ve rhododaphne adlarıyla da bilinir. Her dem yeşil ve çok dallı olup gül ağacına benzer. Yük hayvanları ile keçi ve koyunlar için zehirlidir ancak yılan tarafından ısırılan insanlarda panzehir olarak kullanılır. PL 16-33.

Tanımı

6 metre büyüyebilir. Gövdeler dik, koyu renkli ve silindir şeklindedir. Yaprakları mızrak şeklinde, kısa saplı, karşılıklı veya üçlü dairesel durumlarda dizilmiştir. Çiçekler, yalancı şemsiye durumunda toplanmış, güzel kokulu, büyük çiçeklerin sapları tüylü ve oldukça kısadır. Çiçekler pembe, beyaz ve kırmızı olabilir. Güneşli bir bölgeyi ve gevşek gübreli bir toprağı tercih eder. Çiçekler erseliktir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak doğu Akdeniz havzasında yayılış gösterir ancak peyzaj bitkisi olarak değerli olduğundan dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Dere kenarları ve sulak alanlarda görülür. İl genelinde, özellikle peyzajlara yoğun olarak dikilmektedir. Nisan ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 800 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde zakkum, zakkum ağacı, ağan ağacı, ağı çalısı, ağı çiçeği, ağı dalı, ağu ağacı, avu, ayan, fattak, kan ağacı ve zekkum adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca su anlamına gelir. Günümüzdeki yayılış alanının aksine, zakkumun doğal habitatı dere kenarlarıdır. Tür adı Antik Yunanca herdem yeşil anlamına gelir. Bitkinin yılın tamamında yapraklarını korumasına işaret eder. Diğer olasılık ise bitkinin zeytin (olea) ile benzerliğinin kastedildiğidir. Her durumda iki bitki de her dem yeşildir.

Tıp

İdrar söktürücü, terletici, kusturucu, hapşırtıcı, balgam söktürücü ve kalp kuvvetlendiricidir. Uyuza karşı etkilidir. Kökü güçlü bir çözücüdür. Bitkinin antikanser özelliklere sahip olduğu rapor edilir.

Dikkat

Bilgi

Fare zehri, parazit ve böcek öldürücü olarak kullanılır.

Fotoğrafları

Exit mobile version