Takım
Asparagales (Kuşkonmaz takımı)
Aile
Amaryllidaceae (Nergisgiller)
Cins
Narcissus (Soğan)
Tür
Narcissus tazetta (Nergis)
Anahtar kelimeler
Tanımı
15 ila 65 cm büyüyebilen bir bitkidir. Soğanı 2 ila 6 cm uzunluğunda ve 2,5 ila 5 cm genişliğindedir. Yapraklar 20 ila 75 cm uzunluğunda, 5 ila 14 mm genişliğinde ve yeşil ya da mavi yeşil renklidir. Sıkapa 1,5 ila 6,5 cm uzunluğundadır. Çiçek kurulu 2 ila 10 arası çiçek bulundurur. Çiçekler kokuludur. Çiçek sapı 3 ila 7,5 cm uzunluğundadır. Çiçek örtüsü bölümleri beyaz ya da sarı renkli, yayık, 8 ila 17 mm uzunluğunda ve 4 ila 11 m genişliğindedir. Taç sarı ila turucu renkli, 2,5 ila 6 mm uzunluğunda ve 4,5 ila 12 mm genişliğindedir. Erciklerin boyları eşit değildir.
Türk Uygarlığındaki yeri
‘Abhar (عبهر), bitkinin Farsçadaki karşılığıdır. İshak bin İmrân, ‘abharın, günlüğün adlarından biri olduğunu kaydetmiş; Ahmedî ise, nercis ile ‘abharın aynı bitki olduğunu belirtmiştir.
‘Abhar, Yunanca metinlerde bolbos emetikos (βολβὸς ἐμετικὸς), Arapça metinlerde ise basal el-kayy (بصل القيي) olarak geçmektedir. İki isimde de soğanının kusturucu özelliğini ön plana çıkarılmıştır. Dioscorides mesane rahatsızlıklarında kullanıldığını ve kusturucu olarak faydalanıldığını belirtmiş, İbni Sînâ, bulbûsa benzediğin; İbnü’l-Baytâr ise, gûlyabâni tohumu olarak bilinen tohumlarından tespih yapıldığını kaydetmiştir.
Bitkinin Anadolu’da kullanımı, Antik Yunanca ve Arapça metinlerle uyumlu değildir, buna göre, şişlik vakalarında uygulanmış ve iltihap giderici olarak faydalanılmıştır. Ortaçağ kaynaklarında görülen görseli de bitkinin morfolojisi ile uyumlu değildir. Bu nedenle, ‘abhar kavramı için Muscari racemosum taksonunu ikinci ihtimal olarak göz önünde bulunduruyoruz.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.109-110.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasından Afganistan’a kadar olan bölgede, ayrıca Çin ve Japonya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Süs bitkisi olarak bahçelere ve peyzaj alanlarına dikilmektedir. Doğal olarak orman kenarları, kayalık bölgeler, sulak alanlar ve çalılıklarda görülür. İzmit ve Kartepe ilçelerinde gözlemlenmiştir. Şubat ve mayıs ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 800 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca nergis (νάρκισσος) anlamına gelmektedir ve adını Narkissos’dan almıştır. Ekho adlı bir peri Narkissos’a âşık olur ancak aşkı karşılık görmez. Kalbi kırılan Ekho bir köşeye çekilir ve en sonunda sadece sesi bir yankı olarak kalır. Ekho’nun durumuna üzülen Aphrodite, Narkissos’u kendine âşık olmakla cezalandırır. Günlerden bir gün suda yansımasını gören Narkissos, onun kendi yansıması olduğunu anlamayarak görüntüye âşık olur. Zamanla aşkının karşılıksız olduğunu anlayan Narkissos intihar eder. Öldüğü yerden de nergis çiçekleri çıkar. Tür adı İtalycanca küçük fincan anlamına gelir. Çiçeğin ortasında yer alan sarı renkli tacın biçimine işaret eder.
Türkçe adları
Dilimizde nergis adı ile bilinmektedir.
Pratik
Yapraklarında elde edilen yağ parfüm yapımında kullanılır.
Tıp
Yatıştırıcı bir bitkidir. Çıban ve meme iltihabı tedavisinde kullanılır. Kök kusturucudur. Baş ağrısını hafifletmek için kullanılır. Kökü kıyılarak cilt sorunlarında iltihap giderici olarak kullanılır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın