Özet
Myosotis (Unutmabeni) özellikle Avrupa’da kültürel önem atfedilen ve genelde teşhisi zor olan bitkileri barındıran bir cinstir.
Hiyerarşi
Tanımı
Myosotis (Unutmabeni) tek ya da çok yıllık otlardan oluşan bir cinstir. Yapraklar almaşlı dizilişli, çoğunlukla dikdörtgensi ya da mızraksı, kenarları düz ve yumuşak tüylerle kaplıdır. Taban yapraklar kısa saplı iken gövde yaprakları sapsızdır. Çiçekler genellikle küçük olup akrepsi talkımlar halindedir. Çiçekler genellikle mavi, nadiren beyaz ya da sarı renklidir. Çanak çansı, beş dişli ya da loblu, kalıcı ve meyve zamanı genişleyici değildir ya da hafifçe genişler. Taç tüpü silindirik ya da hunimsi, boğazı genellikle pullu ve beş lobludur. Ercik beş adet ve içkin ya da aşkındır. İplikçik ipliksidir. Yumurtalık derince dört lobludur. Meyve dört adet dik, dikdörtgensi yumurtamsı, parlak ve çıplak fındıkçıktan oluşmaktadır. Tür bazında teşhisi hayli zor bir cinstir ve detaylı inceleme gerektirir. Cins neredeyse dünyanın büyük bölümünde yayılış göstermektedir. Cinse ait çok sayıda tür (Myosotis sylvatica ve Myosotis scorpioides gibi) süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Bitki hatırlanmayı simgeler. [Harita, Sinonimler, Türler]
Etimoloji
Myosotis adı Antik Yunanca kaynaklıdır ve fare kulağı anlamına gelmektedir. Bu cinse bağlı türlerin taç yapraklarının fare kulağını andırmasına işaret eder. Geleneksel Arapça metinlerde buna uygun olarak bitki azan’ül-far (آذان الفار) olarak geçmektedir. Bitkinin çoğu dildeki yaygın adı ise unutma benidir. Rivayete göre Hz. Adem, canlıların isimlerini meleklerin karşısında sayarken oldukça ufak bu bitkiyi gözden kaçırmış ve bitki de dile gelerek “beni unutma” diye seslenmiş. Bunun üzerine bitkinin adı “unutma beni” olarak kalmıştır.
Anahtar
Aç
1. Gövdenin alt kısımları aşağı kıvrık neredeyse yatık kıllı, bazen tüysüzce
2. Taban yaprakların altı çıplak; fındıkçık dilsiz, beyaz tırnaklı 15. olympica. Kayalık yamaçlar ya da alpin çayırlar, mayıs, eylül, 700-4100 m.
2. Taban yaprakların hiç olmazsa altı dağınık tüylü; fındıkçık dilli, beyaz tırnaklı
3. Gövde, en üstteki yaprağın altında yayık ila yatık yukarı yönlü kılkılçıklı
4. Tacın uzvu 10 mm çapa kadar; çanak eşit uzunlukta ve yoğunca kısa kıllı 21. amoena. Ormanlık nemli alanlar, mayıs-haziran, 1800 m.
4. Tacın uzvu 5 mm çapa kadar; çanak eşit olmayan uzunlukta kısa kıllı, orta kısım tüysüzce 23. platyphylla. Dere kenarları, ağustos-eylül, 1830-2900 m.
3. Gövde en üstteki yaprağın altında bile geriye dönük kılkılçıklı
5. Çanak kılları kavisli, yayık yukarı yönlü; çiçek durumu belirgin biçimde bırakteli 20. sparsiflora. Nemli alanlar, mart-haziran, 50 m.
5. Çanak kılları çengelli, geriye dönük; çiçek durumu bırakteli değil ya da sadece en alttaki çiçekler bırakteli 22. propinqua. Nemli alanlar, mayıs-haziran, 1300-1830 m.
1. Gövde yayık ya da yukarı yönlü kıllı ya da tüylü
6. Çanak düz, eşit, tek biçimli, yukarı yönlü yatık kıllı
7. Kuru alanlarda görülen tek yıllık bitkilerdir. Gövde üstteki yapraklarının üst yüzeyi dik yayık tüylü; fındıkçık ek izi süngerimsi değil
8. Taç 5 mm çapa kadar; gövde en üstteki yaprağa kadar yayık tüylü 2. cadmaea. Kuru alanlar, nisan-mayıs, 0-770 m.
8. Taç 3 mm çapa kadar; gövdenin üst bölümü yatık tüylü
9. Küçük çanaklar meyve zamanı küme halinde ve gövdeye yatık, 3,5 mm’ye kadar 3. litoralis. Kumlu alanlar, nisan-mayıs, deniz kenarı
9. Küçük çanaklar küme halinde değil, meyve zamanı yayık, 3 mm’ye kadar 1. incrassata. Kuru alanlar, nisan-haziran, 0-2200 m.
7. Islak alanlarda tek ya da iki yıllık bitkilerdir. Gövde üst yapraklarının üst yüzeyleri kısa yatık tüylü; fındıkçık ek izi süngerimsi
10. Olgunlukta çanak dökülücü; fındıkçık 2 mm’ye kadar, genişçe yumurtamsı, tabanda kesik 17. laxa. Islak alanlar, mayıs-ağustos, 0-200 m.
10. Olgunlukta çanak kalıcı; fındıkçık 1 mm’ye kadar, yumurtamsı, tabanda yuvarlak
11. Bitki 3 cm’ye kadar, dalsız, 1 ila 3 çiçekli 19. diminuta. Karayosu üzeri, temmuz, 1800-2200 m.
11. Bitki 25 cm’ye kadar, dallı, çok çiçekli 18. sicula. Islak alanlar, mayıs-ağustos, 0-2350 m.
6. Çanak çengelli tüylü, nadiren iki türü (uzun kıllı ve kısa ince tüylü) olan düz tüylü
12. Çok ya da iki yıllık bitkilerdir
13. Fındıkçık küt, ek izi büyük, düzenli, eliptik ila böbreksi, yanal kıvrımlı; çanak tabanı meyve zamanı darca ve dökülücü değil
14. Rozet ve alt gövde yaprakları altta çıplak, kenarları güçlü biçimde geriye dönük tüylü, çanak yüzeyi tüysüzce, fındıkçık 2 mm’ye kadar büyük 15. olympica
14. Yaprakların iki yüzeyi de tüylü, zaman zaman altta tüysüzce, kenarları güçlü biçimde olmayan geriye dönük tüylü, çanak eşit biçimde tüylü, fındıkçık 1,6 mm
15. Yapraklar tek biçimli, darca şeritsi, küt; fındıkçık darca elipsoid 16. lithospermifolia. Kayalık kuru alanalr, makilik, orman açıklıkları, nisan-ağustos, 50-2350 m.
15. Yapraklar değişken biçimli, genişçe yumurtamsı ila şeritsi, fındıkçık yumurtamsı ila elipsoid 14. alpestris. Kayalık, yamaç ya da otlak alanlar, nisan-ağustos, 400-3500 m.
13. Fındıkçık sivri, ek izi küçük, düzensiz biçimde böbreksi, yanal kıvrımlı değil; çanak meyve zamanı tabanda yuvarlak ve genellikle dökülücü
16. Çanak meyve zamanı 3 mm’ye kadar; çiçek sapı 1 mm’yi zar zor aşar 12. lazica. Dere kıyıları, temmuz-ağustos, 0-1300 m.
16. Çanak meyve zamanı 5-7 mm’ye kadar; çiçek sapı 7-15 mm
17. Çanak lobları meyve zamanı yakınlaşıcı; taç uzvu fincan tabağı biçimli 11. arvensis. Kuru ya da nemli tahrip edilmiş alanlar, nisan-temmuz, 0-1400 m.
17. Çanak lobları meyve zamanı açık; taç uzvu düz 13. sylvatica. Kuru ya da nemli alanlar, mayıs-temmuz, 300-2500 m.
12. Tek yıllık bitkilerdir
18. Yaprakların alt yüzeyi özellikle damar etrafında çengelli tüylü; çiçek durumu ekseni en azından birkaç yayık tüylü
19. Küçük çanaklar meyve zamanı üçte bire bölünücü; çiçek saplarının neredeyse tamamı aşağı kıvrık, fındıçık darca elipsoid 10. refrecta. Kayalık alanlar, mayıs-haziran, 600-1675 m.
19. Küçük çanaklar meyve zamanı yarıya bölünücü; en alttaki çiçek sapları geriye kıvrık, kalanı yayık; fındıkçık yumurtamsı
20. Gövde tüyleri yukarı yönlü, çanak meyve zamanı kalıcı; fındıkçık boyuna oluklu değil 7. stricta. Kuru alanlar, nisan-haziran, 100-2180 m.
20. Gövde tüyleri yayık, çanak meyve zamanı dökülücü; fındıkçık boyuna oluklu
21. Yapraklar genişçe yumurtamsı, alttakiler saplı; çanak sadece çengelli tüylü 9. speluncicola. Dağ mağaraları ya da gölgeli alanlar, mayıs-temmuz, 1500-2100 m.
21. Yapraklar mızraksı, sapsız; çanak çengelli ve yumuşak düz aşağı kıvrık tüylü 8. minutiflora. Kayalık otlaklar, nisan-haziran, 1120-2100 m.
18. Yaprakların alt yüzeyi sadece düz tüylü; çiçek durumu sadece yatık tüylü
22. Çiçekler açıldığında sarı renkli; taç tüpü çiçeklenmeden sonra uzayıcı 6. discolor. Kuru alanlar, nisan-mayıs, 0-100 m.
22. Çiçekler başlangıçta mavi ya da beyaz renkli; taç tüpü çiçeklenmeden sonra uzalıcı değil
23. Fındıkçık belirgin kenarlı, koyu kahverengi ila siyah
24. Alttaki çiçek sapı 10 mm’ye kadar; fındıkçık 1,5 mm’ye kadar 11. arvensis
24. Alttaki çiçek sapı 2 mm’ye kadar; fındıkçık 1 mm’ye kadar 12. lazica
23. Fındıkçık kenarlı değil, kahverengi
25. Taç uzvu 5 mm’ye kadar çapında; fındıkçık ek izi uzatılmış-eliptik, yanal olarak 2 oluğa uzayıcı 4. heteropoda. Otlaklar ya da kireçtaşı, nisan-mayıs, 500-1800 m.
25. Taç uzvu 3 mm’ye kadar çapında, fincan biçimli; fındıkçık ek izi yuvarlak, yanal oluk yok 5. ramosissima. Kuru alanlar, nisan-temmuz, 0-1400 m.
