Üzn el-fâr (أذن الفار), bitkilerin Antik Yunanca karşılığı olan muos ota’dan (μυὸς ὦτα) alınmıştır ve ikisi de fare kulağı anlamına gelir. Bitkilerin yaprak biçimlerine işaret eder. Akşemseddin bitkiyi sıçan kulagı (صچان قالغى) ile karşılamıştır. Bitkiler için Arapça karşılığı olan ‘ayn el-hüdhüd (عين الهدهد) ve bunun Türkçe karşılığı olan hüdhüd gözü (هدهد گوزي) de kullanılmıştır, burada da atıf çiçek yapısınadır.

Kaynaklarımızda İbnü’l-Baytâr’ın üç maddede ele aldığı üç farklı bitkinin tek bir maddede birleştirilerek değerlendirildiğini gördük. Bu nedenle madde başında üç bitkinin de adına yer verdik. Üzn el-fâr el-berrî (اذان الفار البري), Dioscorides’in göz rahatsızlıklarında kullanıldığını aktardığı muos oton (μυὸς ὦτα) maddesinin kopyasıdır. Üzn el-fâr el-berrî ahar (اذان الفار البري اخرى)’ın Kahire ve İskenderiye’de yaygın olup kumlu bölgeleri tercih ettiği, suyu ile iktidarsızlık sorunu yaşayan kişinin penisi yıkanırsa ereksiyonun

gerçekleşeceği, aynı şeyin çiftleşme sorunu yaşayan atlara da uygulandığı aktarılmıştır. Metnimizde bu, “kocaları yiğit gibi eyler, ne kadar dilerse cimâ’ ide” olarak ifade edilmiştir. Üzn el-fâr ahar (اذان الفار اخرى)’ın müshil, cilt kızartıcı, parazit düşürücü ve kusturucu etkisi olduğu kaydedilmiştir. Bitkiler Anadolu’da göz rahatsızlıkları, rahim rahatsızlıkları, kulak ağrısı, ödem, iktidarsızlık ve siyatik vakalarında kullanılmış, bunun yanında cinsel istek arttırıcı ve parazit düşürücü olarak faydalanılmıştır.

Bu maddeye Asperugo procumbens ve Myosotis scorpioides taksonları da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.700-701.

Tanımı

Myosotis arvensis (Kardeşboncuğu) tek ya da kısa ömürlü çok yıllık bir bitkidir. Gövde genellikle 40 cm uzunluğunda, tabandan itibaren çok dallı ve yumuşak tüylüdür. Çiçekler gri mavi, 3 ila 5 mm genişliğinde, profilden tabak şekilli, çanak yaprak tüpü kancalı tüylüdür. Olgun meyveler kahverengi ve parlaktır. Tabandaki yapraklar ters mızraksı, 8 cm uzunluğunda ve 1,5 cm genişliğinde, saplı ve bir rozet halindedir, bunlar çiçeklenme zamanı genelde solarlar, üst yapraklar ise almaşlı dizilişli ve sapsızdır. Kazık kök kısadır. Taç mavi, kaynaşık ve beş lobludur. Taç ayası fincan biçimlidir. Çanak kaynaşık, çan biçimli ve beş lobludur. Meyve siyahımsıdır. Tohumlar toprakta, uygun koşullar oluşuncaya kadar çimlenmeden 30 yıl canlı kalabilir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika ve Afrika kıtalarına da dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çayırlar, tarlalar ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle nisan ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1400 metreye kadar olan rakımlarda İl genelinde yaygın olarak gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde kardeş boncuğu adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca kaynaklıdır ve fare kulağı anlamına gelmektedir. Bu cinse bağlı türlerin taç yapraklarının fare kulağını andırmasına işaret eder. Geleneksel Arapça metinlerde buna uygun olarak bitki azan’ül-far (آذان الفار) olarak geçmektedir. Bitkinin çoğu dildeki yaygın adı ise unutma benidir. Buna göre Hz. Adem, canlıların isimlerini meleklerin karşısında sayarken oldukça ufak bu bitkiyi gözden kaçırmış ve bitki de dile gelerek “beni unutma” diye seslenmiş. Bu nedenle bitkinin adı “unutma beni” olarak kalmıştır. Tür adı Latince ekili alan anlamına gelir. Türün tarlaları tercih etmesine işaret eder. Özgün tanımda bu “Habitat in Europae campis aridis” olarak belirtilmiştir.