Mirabilis jalapa (Akşamsefası)

Tanımı

Mirabilis jalapa (Akşamsefası), Begonvilgiller (Nyctaginaceae) ailesine bağlı Akşamsefası (Mirabilis) cinsinden genellikle 1 metreye kadar boylanabilen tek yıllık bir bitkidir. Kök yumrumsu ve siyah ya da kahverengidir. Gövdeler dik, dallı, silindirik, çıplak ya da hafifçe havlı ve düğümlerde şişkindir. Yaprak sapı 1 ila 4 cm uzunluğunda, ayası yumurtamsı ya da yumurtamsı üçgensi, 3 ila 15 cm uzunluğunda, 2 ila 9 cm genişliğinde, tabanı kesik ya da yüreksi, kenarı düz ve ucu sipsivridir. Çiçekler genellikle dalların ucunda birkaç küme halinde olup kokuludur. Çiçek sapı 1 ila 2 mm uzunluğundadır. İnvolukrum çansı, 1 cm uzunluğunda, 5 adet üçgensi yumurtamsı, sipsivri uçlu, çıplak ve kalıcı lobludur. Çiçek örtüsü mor, kırmızı, sarı, beyaz ya da alacalıdır. Ercik beş adettir. Meyveler küresel, siyah renkli ve tek tohumludur. Aynı bitkide farklı renkli çiçekler görülebilir. Akşama doğru çiçek açar ve gece boyu çiçekli kalır. Gündüzleri çiçekleri kapalıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Orta ve Güney Amerika’da yayılış gösterir ancak süs bitkisi değeri nedeniyle dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. Bahçeler, yol kenarı ve tahrip edilmiş arazilerde görülen bitki umumiyetle haziran ve ekim ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Harita → Alt türler → Sinonimler

Etimoloji

Cins adı Latince hayran olunası anlamına gelir. Çiçeklerin dikkat çekici renklerine işaret eder. Bunun yanı sıra aynı bitkide farklı renkler ve hatta aynı çiçekte bile farklı renkler sergileyebilirler. Cinsin Türkçe adı olan akşamsefası ile Mirabilis jalapa’nın akşam üzeri açan çiçeklerine işaret edilir. Epitet Latince Jalapa, Guatemala anlamına gelir ve açık bir şekilde türün tip yerine işaret eder. Türden ilk defa Tournefort “Jalapae species omnes” olarak bahsetmiştir.

Gıda

Çiçekleri gıda renklendirici olarak kullanılmıştır. Yapraklar pişirilerek tüketilmektedir. Tohumlarına, öğütülerek biber ikamesi olarak başvurulmuştur.

Tohumların ve köklerin zehirli olabileceği ve çeşitli sindirim sorunlarına yol açabileceği rapor edilmiştir.

Tıp

İdrar söktürücü, yara iyileştirici ve müshil etkilidir. Kökün afrodizyak olduğu rapor edilmiştir. Yapraklar iltihap tedavisinde kullanılmıştır. Bitki kaynatılarak dizanteri ile arı ve akrep sokmalarına karşı kullanılmıştır. Ödem vakalarında başvurulmuştur. Uyuz vakalarında lapa halinde uygulanır. Kökün suyu ishal halinde etkilidir. Kök öğütülerek adet sorunlarında kullanılmıştır. Ayrıca yaprakların suyu yara gidericidir.