Site icon Kocaeli Bitkileri

Lysimachia vulgaris (Kargaotu)

Lysimachia vulgaris

Lysimachia vulgaris: 15/06/2019; Kargalı Şelalesi; 283m.; sulak alan. © Hüseyin Cahid Doğan

Türk Uygarlığındaki yeri

Lûkâs (لوقاس), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan leukas (λευκάς)’tan alınmıştır. Metinlerimizde altun kâmışı (التون قامشى) olarak geçer. Gelgelelim İbnü’l-Baytâr’dan yapılan bu tercümenin madde adı hatalıdır. Metinde yer verilen bilgiler İbnü’l-Baytâr’ın lûsîmahîus (لوسيمخيوس) maddesinden alınmıştır ve aşağıda yer verilen bilgilerin tamamı Lysimachia vulgaris için geçerli olacaktır. Bitki için önerilen Türkçe isim olan altun kâmışı da Dioscorides’in lusimakheios (λυσιμάχειος) maddesinden alınmıştır.

Dioscorides, sulak alanlarda görülen bitkinin çiçeklerinin altın sarısı renginde olduğunu yazmıştır. Bu tanım Lysimachia vulgaris ile uyumludur. Biz -maddenin içeriği ile hiçbir ilgisi olmamasına rağmen- Türkçe metinde lûkâs adı geçtiği için Lamium album’u da zikrediyoruz, bu da Dioscorides’in leukas (λευκάς) maddesinde yer verdiği bitkidir.

Dioscorides, kan kusma, aşırı âdet kanaması ve dizanteri vakalarında kullanıldığını, yılan ve sivrisinek kovucu, yara iyileştirici ve kanama durdurucu olarak yararlanıldığını yazmıştır. Bitki Anadolu’da, kan tükürme ve rahim hastalıklarının tedavisinde kullanılmış, iltihap giderici ve kanama durdurucu olarak faydalanılmış, ayrıca yabani hayvanları uzak tutmak ve sıçanları öldürmek için başvurulmuştur.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.517-518.

Tarihi

Bir arşın uzunluğunda, yaprakları söğüt yapraklarına benzeyen bir bitkidir. Çiçekler mor ya da sarı renklidir. Sulak alanlarda yetişir. Yapraklarının büzücü olması nedeniyle dizanteri ve kan tükürme vakalarında kullanılır. Rahim ağzına yerleştirilirse beyaz akıntıyı keser. Buruna konursa kanamasını durdurur. Yara iyileştiricidir. Dumanı sürüngenleri uzak tutar ve kemirgenleri öldürür. DI 4-3.

Tanımı

20 cm ila 1,5 metre büyüyebilir. Gövde dik, seyrek ya da yoğun tüylü ve salgılıdır. Yapraklar halkavi ya da karşılıklı dizilişlidir. Neredeyse sapsızdır. Yaprak ayası 5 ila 11 cm uzunluğunda ve 2 ila 3 cm genişliğinde, yumurtamsı ila mızraksı yumurtamsı, düz ve üst yüzeyi kırmızı salgılı lekelidir. Çiçek kurulu tepede ya da yaprak koltuklarında bulunur. Çiçek kurulu sapı 1,5 ila 4,5 cm uzunluğundadır. Taç parlak sarı renklidir. Çiçekler erseliktir. -25 dereceye kadar dayanıklıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrupa’da yayılış gösterir. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Nemli bölgeler ve ormanlık alanlarda görülür. Gebze ilçesinde gözlemlenmiştir. Nisan ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adı

Dilimizde karga otu adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Büyük İskender’in çağdaşı Trakyalı kral Lisimahos onuruna adlandırılmıştır. Kızgın bir boğa tarafından kovalanan kral, hayvanı bir kargaotu ile sakinleştirerek saldırısından korunmuştur. Bitkinin kanama durdurucu ve büzücü özelliklerini ilk defa keşfeden de odur. Tür adı Latince yaygın anlamına gelir. Türün cins özelinde geniş yayılış alanına işaret eder.

Gıda

Genç yaprakları tüketilebilir.

Tıp

Büzücü, sakinleştirici ve balgam söktürücüdür. İshal ve dizanteri tedavisinde başvurulur. Yara temizleyici ve iç ile dış kanamaları durdurmada kullanılır. Diş etlerini tedavi etmek için gargara halinde kullanılır.

Bilgi

Çiçeklerinden sarı, köklerinden kahverengi boya elde edilir. Çiçekler demlenerek saç rengini açmak için kullanılır. Erişkin bitki sinek ve sivrisinek kovudur, bu amaçla evlerde tütsü halinde yakılır.

Fotoğrafları

Exit mobile version