Türk Uygarlığındaki yeri
Buhma (بهمى), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Halîmî’ye göre duvarların üzerinde yetişen, arpa benzeri başağı bulunan, hekimler tarafından kan durdurucu olarak kullanılmak üzere usâresi çıkarılan ve buhmâ ile pesek otı adları ile bilinen bir bitkidir. Bu bitkiye günümüzde çim diyoruz, çayırlar, tarlalar ve işlenmemiş arazilerde görülür, hem cinsi hem de ailesi içinde çok sayıda benzeri vardır, bu nedenle teşhisi güçtür ve detaylı inceleme gerektirir. Halîmî’ye göre, buhmî adlı bitkinin Türkçe karşılığı ikecendir.
Dioscorides, ishal, rahim kanaması ve aşırı idrar vakalarında kullanıldığını yazmıştır. Bîrûnî, tohumlarının karıncalar tarafından yuvalarına taşındığını, kıtlık dönemlerinde insanların karınca yuvalarını kazarak bu tohumları topladıklarını aktarmıştır. Damların üzerinde yetiştiği, yaprağının arpa yaprağına benzediği, çiçek kurulunun çâvdârın çiçek kurulunu andırdığı kaydedilen bitki, ishal vakalarında kullanılmış ve kanama durdurucu olarak faydalanılmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.239-240.
Tarihi
Yaprakları arpaya benzer ancak daha kısa ve daha dardır. Başakları delice otu andırır. Ekili arazilerde ve çatılarda yetişir. Sert şarapla içildiğinde ishali keser, rahim kanaması ve aşırı idrar akışını kontrol eder. Bazıları kırmızı bir yüne sarılıp asıldığında kanamayı durduğunu söylüyor. DI 4-43.
Tanımı
10 ila 90 cm büyüyebilir. Gevşek ya da sıkı yığınsı bir bitkidir. Gövde 2 ila 4 arası boğumludur. Dil 2,5 mm uzunluğundadır. Yapraklar koyu yeşil, pürüzsüz ve alt yüzeyi parlaktır. Üst yüzeyde belirgin paralel damarlar görülür. Yaprak ayası 5 ila 25 cm uzunluğunda, 0,5 ila 5 mm genişliğinde, çıplak ve genç sürgünlerde katlıdır. Çiçek kurulu dik ya hafifçe kavisli ve 5 ila 20 cm uzunluğundadır. Başakçıklar 4,5 ila 18 mm uzunluğundadır. Dışkavuz mızraksı ila darca dikdörtgensi ve 4,5 ila 10 mm uzunluğundadır. İçkavuz 3,5 ila 7 mm uzunluğunda ve dikdörtgensi ya da dikdörtgensi mızraksıdır. Çiçekler erseliktir. Tohumlar bahar aylarında doğrudan dışarı ekilebilir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak kuzey Afrika, Asya ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tahrip edilmiş araziler, çayırlar ve tarlalarda görülür. İzmit ilçesinde gözlemlenmiştir. Nisan ve ağustos ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde ingiliz çimi, kara çayır ve çim adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca aldatıcı anlamına gelir. Cinse bağlı Lolium temulentum’un (Delice çim) sarhoş edici etkisine işaret eder. Tür adı Latince çayır anlamına gelir. Türün habitat tercihine işaret eder. Özgün tanımda bu “Habitat in Europa ad agrorum versuras solo fertilii” olarak belirtilmiştir.
Gıda
Otçul hayvanlar için kullanışlıdır. Tohumlar pişirilerek tüketilebilir.
Tıp
Kanser, ishal, kanama ve sıtmanın tedavisinde kullanılmıştır.
Fotoğrafları
