Özet
Lobularia maritima (Kraliyet halısı) yıl boyunca hoş kokulu çiçekler açabilmesi ve yer örtücü olması nedeniyle popüler bir süs bitkisidir.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
Metinlerimizde hurrem (خرم) adı ile geçmektedir. Kelime Farsçada neşeli, mutlu, çiçekli gibi anlamlara sahiptir. Halîmî’ye göre hurrem kelimesi sebze ve çiçeklerle süslenmiş herhangi bir yerin adı olmakla birlikte koparıldıktan uzun bir süre sonraya kadar canlılığını koruyan kırmızı çiçekli bir bitkinin de adıdır.
İran’da uğurlu kabul edilip süs bitkisi olarak yetiştirildiği, çiçeklerinin benefsec renginde olduğu kaydedilmiştir. Bu bitkiyi yanında taşıyan kişiye, onu görenler tarafından muhabbet duyulacağına inanılmış, çiçekten elde edilen yağ cilt güzelleştirici olarak kullanılmıştır. Beri taraftan Bîrûnî, hurrem ile astar atîkûs maddesinde incelediğimiz bitkinin aynı bitki olduğunu, diğer adının halibi olduğunu, süs bitkisi olarak kullanıldığını, idrar yolu iltihabına karşı etkili olduğunu yazmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.406.
Tanımı
Lobularia maritima (Kraliyet halısı) genellikle 5 ila 30 cm büyüyebilen ve 20 ila 30 cm genişliğe ulaşabilen çok yıllık ya da çalımsı bir bitkidir. Gövde havlı, dik, yükselici ya da yatık yükselici ve tabanda dallıdır. Yapraklar 1 ila 4 cm uzunluğunda, almaşlı dizilişli, sapsız, tüylü, düz kenarlı ve oval ila mızraksıdır. Çanak yapraklar yeşil ya da mor, dikdörtgensi ve havlıdır. Çiçekler sıkı bir küme halinde olup bal kokulu, beyaz, pembe, kırmızı, menekşe, ya da sarı renklidir. Çiçek sapı meyve zamanı yayık ya da yükselici, düz, ince ve havlıdır. İplikçik beyaz ya da mor renklidir. Başçık yumurtamsıdır. Meyve yumurtamsı, eliptik ya da daireseldir. Valf havlı ve belirgin orta damarlıdır. Tohum kırmızımsı kahverengi, mercimeksi, yumurtamsı ya da daireseldir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir ancak süs bitkisi değeri nedeniyle günümüzde dünyanın büyük bölümünde yetiştirilmektedir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Deniz kenarında ya da süs bitkisi olarak yol kenarı ve bahçelerde görülen bitki umumiyetle mayıs ve ekim ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 500 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür. Diğer yandan koşullar uygun olduğunda yıl boyunca çiçek ve meyve görmek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde ak kuduzotu ve kraliyet halısı adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca küçük bakla anlamına gelir ve açık bir şekilde cinsin meyve yapısına işaret etmektedir. Tür adı Latince deniz anlamına gelir. Türün habitat tercihine işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Thlaspi Alysson dictum maritimum”dur. Tür, deniz kıyısı haricindeki habitatlarda da kolaylıkla yetişir ve yayılır.
Gıda
Genç yaprak, çiçek ve gövdeler salatalara tat vermesi için kullanılır.
Tıp
İskorbüt tedavi edici ve idrar söktürücüdür. Bel soğukluğunun tedavisinde kullanılır.
Fotoğrafları
