Linum usitatissimum (Keten)

Tanımı

10 ila 100 cm büyüyebilir. Gövde diktir. Yaprakları sapsız, grimsi-yeşil renkli, ince mızraksı, 2 ila 4 cm uzunluğunda, 3 mm genişliğinde, dik veya yatık gövde üzerinde sıralanmışlardır. Çiçekler erseliktir. Çanak yapraklar genişçe eliptik yumurtamsı, 5 ila 9 mm uzunluğunda ve sipsivridir. Taç yapraklar mavi renkli ve 10 ila 15 mm uzunluğundadır. Kapsül 7 ila 8 mm uzunluğundadır.

Türkçe adları

Dilimizde keten, bezir, bızıktan, sarek, zarek, zegerek, zerek, zerpik, zeyerek, zeylek, kopdun, köftün ve gökdün adları ile bilinmektedir.

Tarihi

Keten, saz ve hayvan derileri ile birlikte gemi yelkenlerini yapmak için kullanılmıştır. Büyük İskender’in filosu İndus nehrini geçerken ketenden yapılma yelkenlerini çeşitli renklere boyanmıştı. Kleopatra’nın Marcus Antonius’a eşlik ettiği Actium savaşında bazı keten yelkenler mora boyanmıştı ve bu yelkenleri bu renkte olan gemiler hükümdar gemilerinin ayırt edici özelliği idi. Roma’da oyunlarda gölge amaçla tribünlerin üstüne asılan perdeler keten imal edilirdi. Sezar, diktatörlüğü sırasında evinden Senatoya kadar olan yolu keten tente ile kaplattı. Nero döneminde amfitiyatrolardaki keten tenteler maviye boyanmış, yıldızlar çizilmiş ve gökyüzü havası verilmiştir. Troya Savaşında bulunan bazı savaşçıların göğüs zırhları ketenden yapılmıştı.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca iplik anlamına gelir. Cinsin tekstil değerine işaret eder. Tür adı Latince en kullanışlı anlamına gelir. Türün tekstil değerine işaret eder.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çayırlar, tarlalar ve çalılıklarda görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve mayıs ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Gıda

Tohumlar çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir.

Tıp

Müshil ve balgam söktürücüdür. Öksürmeyi kontrol eder ve ağrı gidericidir. Tohumlar analjezik, yatıştırıcı, yumuşatıcı, göğüs hastalıkları ilacı ve çözücüdür. Tohumun demlenmiş hali, müsilaj içerir ve öksürük, soğuk algınlığı ve üriner organların iltihabı için değerli bir dahili ilaçtır.

Dikkat

Tohumlarda az da olsa siyanojenik glikozitler bulunur. Su ile alındığında zehir seviyesi artar. Hamilelik esnasında kontrendikedir. Prostat bezi hastalarının uzak durması önerilir.

Fotoğrafları

© Doğan, Hüseyin (2022). Kocaeli Bitkileri.