Lemna minor (Sumercimeği)

Özet

Lemna minor (Sumercimeği), tatlı sularda görülen, özellikle kurutularak hayvan yemi olarak kullanılan ve vejetatif olarak bölünerek çoğalan bir bitkidir.

Hiyerarşi

Tanımı

Lemna minor (Sumercimeği) fırontları su üzerinde yüzücüdür. 1 ila 4 arası yaprak tek köke bağlıdır. Yapraklar büyüdükçe bitki bölünür ve çoğalır. Yapraklar parlak yeşil renklidir, zaman zaman üst yüzeyi kırmızımsı ve seyrekçe alt yüzeyi kırmızımsı, ters yumurtamsı ila eliptik, 2 ila 6 mm uzunluğunda, genişliğinin yaklaşık iki katı kadar uzunlukta, kenarları düz, tabanı yuvarlak ve 3 damarlıdır. Kök 0,5 ila 15 cm uzunluğunda, kılıf kanatlı değil ve tepe genellikle yuvarlaktır. Nadiren çiçek açar. Dişi çiçekler (pistillate) tektir. Erkek çiçekler (staminate) iki adet ve her biri tek erciklidir. Kökler 15 cm kadar uzayabilir. Tohumlar tek, omurgasız, ağsı ve 1 mm uzunluğundadır. Bitkinin kök sistemi yapışkandır, bu sayede kuşların kanatlarına ve ayaklarına yapışarak dağılabilir. Ayrıca bölünerek de çoğalabilmesi sayesinde kısa sürede durgun sularda halı biçiminde yayılabilir. Yetişkin bir koloni kuşlar ve balıklar için gıda kaynağı olmasının yanısıra çeşitli su canlılarına da koruma sağlar.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrupa, Asya, Afrika ve Kuzey Amerika’da yayılış gösterir ancak Güney Amerika ve Avustralya’da da doğallaşmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tatlı su kaynaklarında görülen, mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açan bitki, il genelinde deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenmiştir.

Türkçe adı

Dilimizde su mercimeği adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca göl anlamına gelir ve buna göre cinsin sucul yaşayışlı olmasına işaret eder. Cinsin Türkçe yaygın adının klasik metinlerde geçen isminin tercümesi gibi gözüküyor. Bu isim Lens palustris’tir ve tam olarak su mercimeği anlamına gelir. Tür adı Latince küçük anlamına gelir. Bitkinin cins içindeki boyutuna işaret eder.

Türk Uygarlığındaki yeri

Tuhlub (طحلب), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Çulluk Kapan Lügati’nde Türkçe adının kurbağa yosunı olduğu ifade edilmiştir. Sim’ûn, eşek arısı sokması; Dioscorides, cilt hastalıkları ve gut vakalarında kullanıldığını belirtmiştir. Su yosunu olarak bilindiği ve mercümeke benzediği bildirilen bitki Anadolu’da, gut vakalarında kullanılmıştır. Hacı Paşa, bitkinin adının fâru’l-mâ ve su sıçanı otu olduğunu, su üzerinde birbirine yapışık bulunduğunu, küçük ve köksüz olduğunu aktarır ve dövülerek içilirse böbrek kanamasına faydalı olacağını yazmıştır. Bitki ayrıca, bıçak ve kılıç yaralarını iyileştirmek için kullanılmıştır.

Bu bitkinin kökü vardır ancak kök de su yüzeyinin hemen altındadır ve toprakla bağlantısı yoktur. Bu nedenle Hacı Paşa’nın tanımı doğru kabul edilmelidir. Ancak bitki için önerdiği su sıçanı adının kaynağı bizim için belirsizdir. Bu bitki günümüzde su mercümeği olarak bilinir. Beyrunî, satrâtiyûtus maddesinde ele aldığımız bitkinin diğer adının su sıçanı olduğunu yazmıştır.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.668.

Tarihi

Dioscorides 4-87: Mercimeğe benzeyen, durgun sularda yetişen bir bitkidir. Her türden iltihabın yanı sıra yılancık ve gut vakalarında tek başına ya da polenta ile uygulanır. Çocuklarda fıtık vakalarında başvurulur.

Plinius 22-70: Durgun sularda yetişen bir mercimektir. Serinletici olduğu için apselere sarılır. Özellikle gut vakalarında tek başına ya da polenta ile uygulanır. Bağırsak fıtığı için iyi bir ilaç olarak kabul edilir.

Gıda

Sebze gibi tüketileceğine dair raporlar vardır. Kurutularak hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.

Tıp

Değiştirici, ateş düşürücü, iskorbüt tedavi edici, büzücü, temizleyici ve idrar söktürücüdür. Ayrıca soğuk algınlığı, kızamık, ödem ve idrara çıkma zorluğunun tedavisinde kullanılmaktadır.

Bilgi

Bitki kurutularak sivrisinek kovucu olarak kullanılmıştır.

Fotoğrafları