Lathyrus digitatus (Tavşan kanı)

derleyen:

Tanımı

15 ila 40 cm büyüyebilir. Gövde dik ya da yükselici, ince, tüysüz ya da seyrek tüylüdür. Orta yapraklar yarı sapsız, yarı parmaksı, kılçıklı; yaprakçıklar 2 çiftli, şeritsi, 20 ila 70 mm uzunluğunda ve 1 ila 3 mm genişliğinde, 3 ila 5 arası paralel damarlı; kulakçık mızraksı, yaprak sapından daha uzundur. Çiçek sapı yaprak kadar ya da ondan daha uzundur. 3 ila 6 arası çiçek taşır. Sap 2 ila 6 mm uzunluğundadır. Çiçekler morumsu ya da mavimsi renktedir. Çanak 6 ila 9 mm uzunluğundadır. Meyve şeritsi ters mızraksıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak doğu Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler] Ormanlık alanlar, kayalık yamaçlar ve çalılıklarda görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve haziran ayları arasında çiçek açar. 200 ila 1500 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde tavşankanı adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca çok tutkulu anlamına gelir. İlk defa Theophrastus tarafından kullanılmıştır ve cinse bağlı bazı türlerin afrodizyak oldukların yönündeki inanışa işaret eder. Cinsin Türkçe adı mürdümük Farsça kökenlidir ve olasılıkla mercimek için kullanılmıştır. Bu kelime ayrıca Farsçada gözbebeği anlamına gelir, mercimek tohumları ile gözbebeği arasında yüzeysel bir benzerlik mevcuttur. Tür adı Latince parmak gibi anlamına gelir. Türün yapraklarının yapısına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Orobus purpureus foliis angustis digitatis”tir.

Türk Uygarlığındaki yeri

Astrâgâlîs (اسطراغاليس), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan astragalos (ἀστράγαλος)’tan muharreftir ve bu dilde aşık kemiği anlamına gelir. Atıf, bitkinin düğümlü kök yapısınadır. Metinlerimizde bitki için tavşancıl toynağı (طوشنجل طوينغى) adı da kullanılmıştır. Bitkiyi günümüzde tavşan kanı adı ile biliyoruz. Tavşancıl toynağı, bitkinin yapraklarının söz konusu yırtıcı kuşun pençesini andırması nedeniyle anlamlıdır ancak bu ismin başka bir hayvanın adına neden evrilmiş olduğunu bilemiyoruz.

Galen, yara iyileştirici olduğunu; Dioscorides, ishal vakalarında kullanıldığını, kanama durdurucu, yara iyileştirici ve idrar söktürücü olarak yararlanıldığını yazmıştır

Nohûdu andırdığı, kökünün turba benzediği, gölgeli yerlerde yetiştiği ve küçük çiçekli olduğu aktarılan bitki, ishal ve kan tükürme vakalarında kullanılmış, idrar söktürücü olarak faydalanılmıştır.