Özet
Lactuca serriola (Eşekhelvası) genelde yaz ortasından güz başına kadar çiçek istilacı potansiyeli yüksek bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Lactuca serriola (Eşekhelvası) dikensiz ve sütlü bir lateks içeren gövdeleri 2 metreye kadar büyüyebilen tek ya da iki yıllık bir bitkidir. Gövde tek, sağlam yapılı, alt bölümde basit iken üst bölümde dallı ve çıplak ila alt bölümde küçük dikenlidir. Yapraklar üst bölümlere gidildikçe küçülür. Bunlar dikdörtgensi ya da mızraksı, teleksi, mumsu grimsi yeşil rengindedirler. İnce dikenler, damarlar ve yaprak kenarları boyunca izlenir. Alt kısımlarda beyaz damarlar görülür. Bunlar kesildiğinde lateks sızdırırlar. Çiçek başları 11 ila 13 mm genişliğindedir, soluk sarı ve çoğunlukla mor uçlu, 12 ila 20 arası dilsi çiçek görülür. Disk çiçeği yoktur. Bırahteler genellikle mor renklidir. Kapçık gri renklidir. Sorguç beyazdır ve eşit uzunlukta tüyleri vardır. Tohumlar ağustos ve eylül aylarında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. Kumlu ya da tınlı toprağı ve güneşli bölgeyi tercih eder. Tohumlar baharda doğrudan dışarı ekilebilir, hızlı çimlenirler.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Avrupa, Asya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika ve Avustralya kıtalarına da dağılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Yamaçlar, tarla ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle temmuz ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde eşek helvası, yabani marul, acı marul, eşek marulu ve tahliç adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca sütlü anlamına gelir ve bu bağlamda cinse bağlı bazı türlerin sütlü özsuyuna sahip olmasına dikkat çekmektedir. Kelime marulun kadim adıdır. Yaban domuzu saldırısına uğrayıp yaralanan Adonis, marul yapraklarının altına saklanmıştır. Hera’nın marul yedikten sonra hamile kalabildiği söylenir. Cinsin Türkçe adı olan marul, Yunanca maralion (μαρούλιον) kelimesinden türetilmiştir. Tür adı Latince testere dişi anlamına gelir. Bitkinin yapraklarının kenarına işaret eder.
Gıda
Genç yaprakları çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Kökü kahve ikamesi olarak kullanılmaktadır.
Tıp
Özsuyu yatıştırıcı, narkotik, diüretik, hazmı kolaylaştırıcı, ağrı kesici ve spazm çözücüdür. Anksiyete, nevroz, uykusuzluk çocuklarda hiperaktivite, kuru öksürük, boğmaca ve romatizmal ağrıların tedavisinde dahili olarak alınır. Ayrıca kronik nezle, öksürük, karaciğer şişliği, şişkinlik ve idrar yolu rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmıştır.
Dikkat
Olgun bitkiler hafif zehirlidir. Aşırı dozda alınması halinde halsizliğe, kardiyak felce ve ölüme neden olabileceği rapor edilmiştir.
Bilgi
Tohumlarından elde edilen yağ sabun, boya ve vernik yapımında kullanılmıştır. Bitki antik Mısır’da yaygın olarak yetiştirilmekte idi.
Fotoğrafları
