Özet
Kickxia elatine subsp. sieberi (Fukaraotu) genelde ekili arazilerde görülen ve yaz başından güz başına kadar çiçek açan bir bitkidir.
Hiyerarşi
Türk Uygarlığındaki yeri
Elâtîne (االطيني), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan elatine (ἐλατίνη)’den muharreftir.
Dioscorides, göz rahatsızlıkları ve dizanteri vakalarında kullanıldığını kaydetmiştir. İbnü’l-Baytâr, hemoroit ve dudak çatlaması vakalarında kullanıldığını, kanama durdurucu, yanık giderici, iltihap giderici ve yara iyileştirici olarak faydalanıldığını kaydetmiştir. Yaprağı sarmaşığa benzemekle birlikte boyut olarak küçük olan ve ekili alanlarda yetiştiği kaydedilen bitki Anadolu’da, göz rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmış, yanık giderici ve sünnet sonrası penis iltihabını geçirmek için uygulanmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.309-309.
Tanımı
Kickxia elatine subsp. sieberi (Fukaraotu) halihazırda Türkçe kaynaklarda Kickxia elatine subsp. crinita adı ile geçmektedir. Tüylü ya da ülgerli olmak üzere sıklıkla salgılı tüylere sahip tek yıllık bir bitkidir. Gövde görece kalın ve kısaca dallıdır. Yapraklar, tebersi ya da oksu tabanlı olup yumurtamsıdır. Çiçek sapı boyuna cılız tüylü ve çiçek zamanı 5 ila 15 mm uzunluğundadır. Çanak lobları mızraksı, ucu sipsivri, çiçek zamanı 2,5 ila 3,5 mm, meyve zamanı 5 mm uzunluğundadır. Taç 5 ila 6 mm uzunluğunda, üst dudak koyu menekşe olmak üzere sarı renklidir. Mahmuz 5 ila 6 mm uzunluğunda, düz ya da kavislidir. Kapsül 3 mm uzunluğundadır. Tohum 1 mm uzunluğunda ve az buruşuk-peteksidir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzası ile Pakistan arasındaki bölgede yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Deniz kenarı, tarlalar ve tahrip edilmiş arazilerde görülen bitki umumiyetle haziran ve eylül ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ilçesinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adları
Dilimizde fukaraotu adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins 9 Mart 1775 – 27 Mart 1831 tarihleri arasında yaşamış Belçikalı mineralog ve bitki bilimci Jean Kickx’a adanmıştır. Özellikle Brüksel florası ile ilgili erken dönem çalışmaları ile bilinir. Tür adı Antik Yunanca köknardan anlamına gelir. Epitet tercihinin nedeni bizim için açık değil ancak yaprakların köknar yapraklarını andırdığı durumlarda kullanıldığını biliyoruz. Kelime ayrıca yükseltilmiş anlamına da gelir ancak bitki sürünücüdür. Son olarak solucanotu cinsinin bilimsel adının Elatine olduğunu da ekleyelim. Alttür, 30 Mart 1789 – 17 Aralık 1844 tarihleri arasında yaşamış Avusturyalı bitki bilimci Franz Wilhelm Sieber‘a adanmıştır.
Tıp
Haricen kanama durdurucu olarak kullanılmıştır.
Bir yanıt yazın