Özet
Ilex aquifolium (Çobanpüskülü) kış festivalleri ve dolayısıyla Noel kutlamalarında da kullanılan popüler bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Ilex aquifolium (Çobanpüskülü) genellikle 2 ila 3 metre boylanan ancak zaman zaman 15 metreye kadar büyüyebilen bir bitkidir. Gövde çapı 80 cm çapa ulaşabilir. Çok yavaş büyür ve ömrü yaklaşık 500 yıldır. Yapraklar 5 ila 12 cm uzunluğunda, 2 ila 6 cm genişliğinde, oval, derimsi ve parlaktır. Yaprakların üst yüzeyi, alt yüzeye göre daha koyu yeşildir. Genç ağaçlar ile erişkin ağaçların alt dallarındaki yapraklarda dikenler vardır ancak erişkin ağaçların üst dallarındaki yapraklar dikensizdir. Bu durumun kendini otçul hayvanlardan koruma stratejisi ile ilgili olduğu düşünülmektedir. İki evcikli bitkidir ve çiçek açana kadar ağacın cinsiyeti bilinemez. En erken 4 yaşında iken çiçek açar ve çiçekler hoş kokuludur. Erkek çiçekler sarımtırak renklidir. Dişi çiçekler beyaz ya da hafifçe pembe renklidir. Meyve küresel, 7 ila 10 mm çapında ve kırmızı renklidir. Meyveler sadece dişi ağaçlarda bulunur ve bunlar 3 ila 4 arası tohum bulundurur.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Avrupa, kuzeybatı Afrika ve güneybatı Asya’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Kayalık alanlar ve çalılıklarda görülen bitki umumiyetle mayıs ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 400 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ilçesinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde çobanpüskülü adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince pırnal meşesi (Quercus ilex) anlamına gelir. Cinsin yaprakları ile pırnal meşesinin yaprakları birbirine benzer. Ayrıca hem pırnal meşesi hem de bu cins her dem yeşildir. Tür adı Latince sivri yapraklı anlamına gelir. Türün yapraklarının kenarı boyunca sivri çıkıntılar bulunmasına işaret eder. Özgün tanımda bu “foliis ovatis acutis spinosis” olarak belirtilmiştir.
Tarihi
Önce Roma’da özellikle Saturnalia olmak üzere festivallerde, daha sonra Hristiyanlıkta Noel yortusunda yaprak ve olgun meyveleri birlikte kullanılmıştır. Ayrıca yıldırımları ve kötü büyüleri engellediğine inanıldığı için evlerin giriş bölümlerine de dikilmiştir.
Gıda
Yapraklarından çay yapılmıştır. Meyveleri kahve ikamesi olarak tüketilmiştir.
Tıp
Meyveler müshil ve kusturucudur. İdrar söktürücü, büzücü, ateş düşürücü ve müshil etkilidir. Yaprakları terletici, balgam söktürücü, ateş düşürücü ve toniktir. Taze yaprakların suyu sarılık tedavisinde kullanılmıştır. Ayrıca romatizma, nezle ve plörezi vakalarında başvurulmuştur.
Dikkat
Meyveleri özellikle çocuklar için zehirlidir, ishal, kusma ve uyuşukluğa neden olur ancak özellikle kış aylarında bulunması nedeniyle çok sayıda canlı türü için besin kaynağıdır.
Bilgi
Yeni kesilmiş bitkinin çıra ikamesi olarak kullanılabileceği rapor edilmiştir ancak bu özelliği orman yangınlarında bitkiyi hayli kırılgan hale getirmektedir. Ahşabı ayrıca dekoratif oymacılıkta kullanılmaktadır. Yaprak dökmemesi nedeniyle Avrupa’nın bazı bölgelerinde sonsuz yaşamı ifade ettiğine inanılmış ve kesilmesinin ya da sökülmesinin kötü şans getireceğine inanılmıştır.
Fotoğrafları
