Evâkintûs (اواقنتوس), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan huakinthos (ὑάκινθος)’tan muharreftir. Bir karış uzunluğundaki yeşil renkli bitkinin çiçeklerinin beyazımsı (bozarak) olduğu, sarılık vakalarında kullanıldığı ve istenmeyen tüyleri yok etmek için uygulandığı kaydedilmiştir. Bitkinin kullanımının erkek çocuklarda ergenlik döneminin öteleyeceği öne sürülmüştür.

Ergenlik ile ilgili bilgi Galen’den çekilmiştir. Galen metninde cinsiyet ayrımı yapmaz ve bitkinin kasık kıllarının çıkmasını da önlediğini aktarmıştır. Bununla birlikte Galen’in kaynağı Dioscorides, cinsiyeti belirtmiş, bitkinin erkek çocuklarda ergenliği geciktirdiğini, bağırsaklara faydalı olduğunu, sarılık ve örümcek sokması vakalarında kullanıldığını, idrar söktürücü olarak yararlanıldığını yazmıştır.

Tarihi

Kökü beyaz şarapla erkek çocuklara uygulandığında ergenliği ötelediğine inanılır. İçildiğinde ishali keser, idrar söktürücüdür ve zehirli örümcekler tarafından ısırılanlara yardımcı olur. Meyve bağırsak ağrısına iyi gelir. Bunun yanında şarapla içildiğinde sarılığı giderir. DI 4-61.

Özellikle Galya’da yetişir ve hysginum adı verilen boyanın yapımında kullanılır. Kökü soğanlıdır ve köle tacirleri arasında meşhurdur, çünkü tatlı şarap ile vücuda uygulanırsa ergenlik belirtilerini ve gelişimlerini geciktirir. Mide sancısı ve örümcek sokmasına şifadır. İdrar söktürücüdür. Ayrıca tohumları, abrotonum ile yılan ve akrep sokmasının yanı sıra sarılık vakalarında da kullanılır. PL 21-97.

Tanımı

Hyacinthus orientalis (Bahçe sümbülü) soğanı 3 ila 7 cm çapında olan bir bitkidir. Yapraklar 4 ila 6 arası sayıda, 15 ila 30 cm uzunluğunda, 1 ila 3 cm genişliğinde, şeritsi ila şeritsi eliptik ve kenarları pürüzsüzdür. Sıkapa 1 ila 2 arası sayıda ve salkım dahil 10 ila 30 cm uzunluğundadır. Salkım gevşek ve 2 ila 8 arası sayıda çiçeklidir. Çiçek örtüsü soluk gri ila menekşe mavisi ya da nadiren beyaz renklidir. Kapsül 10 mm çapında ve küreseldir. Çiçekler kokuludur. Tohumlar, karıncalar tarafından taşınabilmelerini sağlamak için elaiosome denilen yapıya sahiptirler.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Türkiye ve Ortadoğu’da yayılış gösterir ancak günümüzde özellikle Avrupa ülkelerinde oldukça popüler bir süs bitkisidir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Bahçeler, mezarlıklar ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle mart ve nisan ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 600 metreye kadar olan rakımlarda İl genelinde yaygın olarak gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde bahçe sümbülü ve sümbül adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Adını Apollon’un arkadaşı Hyacinth’ten (Ὑάκινθος) almaktadır. Krokus ve Hermes hikâyesi ile aynı biçimde, iki arkadaş disk atma oynarken Apollon yanlışlıkla Hyacinth’in ölümüne neden olur. Arkadaşının ölümüne üzülen Apollon, onu sümbül çiçeğine dönüştürür. Çiçekte görülen ve Yunanca üzüntü bildiren bir nida olan αι harflerinin, Apollon’un üzütüsünü temsil ettiğine inanılmaktadır. Diğer bir anlatıya göre; hem Apollon hem de rüzgâr tanrısı Zephyrus tarafından sevilen Hyacinth, tercihini Apollon’dan yana kullanınca Zephyrus tarafından yok edilmiş ve Apollon tarafından da sümbüle dönüştürülmüştür. Tür adı Latince doğulu anlamına gelir ve bu bağlamda türün Avrupa’nın doğusunda yayılış göstermesine işaret eder.