Özet
Herniaria hirsuta (Deli yaran) genelde çalılık alanlarda görülen ve bahar başından yaz ortasına kadar çiçek açan tek yıllık bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Herniaria hirsuta (Deli yaran) genellikle 4 ila 20 cm büyüyebilen ve yoğun biçimde havlı tek yıllık bir bitkidir. Çoğunlukla tabanda yatık haldedir. Dallar düzenli biçimde almaşlı dizilişlidir. Küçük ve mat yeşili yapraklar eliptik ila ters mızraksı, 1 cm uzunluğundadır ve gövdeyi kaplarlar. Çiçek salkımları yaprak koltuklarında görülür. Çiçeklerin üç ile sekiz arası tüylü çanak yaprağı vardır ve taç yaprak görülmez. Çanak yapraklar eşit ya da farklı uzunlukta ve kıllıdır. Ercik 2, 3 ya da 5 adettir. Kesecik çanak yaprakla aynı uzunlukta ve çıkıntılı olup tek tohum barındırır. Güneşli bölgeleri ve kumlu toprakları tercih eder. Kuraklığa dayanıklıdır. Yer örtücü olarak kullanılmaktadır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Avrasya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde kuzey Amerika kıtasında istilacı bir tür olarak kabul edilir. [Harita, Alt türler, Sinonimler, Herbaryum] Kayalık bölgeler, yol kenarı ve makiliklerde görülen bitki umumiyetle mart ve temmuz ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda Körfez ve Kandıra ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde deli yaran adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Latince fıtık anlamına gelir. Cinse bağlı bazı türlerin geleneksel olarak fıtık tedavisinde kullanılmasına işaret eder. Türkçe yaygın adı olan atyaran ile ilgili detaya ulaşamadık. Türkçe Bitki Adları Listesi’nde Herniaria cinsi altında “deli yaran”, “ulu yaran”, “şark yaranı” gibi isimler mevcut ve bu durumda Türkçe “yarmak” kelimesi kastediliyor gibi gözüküyor. Bitkilerin etyaran da olarak bilinen dolama vakalarında kullanılmış olması olasıdır ancak bu durumda takip eden sayfalardaki bitkilerin adlarının “kabayaran” ve “deliyaran” olması mantıksız olacaktır. Aynı listede Paronychia cinsi için de “etyaran” ismi önerilmiştir. Atyaran ve Etyaran isimleri aynı kökene bağlı gibi. Tür adı Latince tüylü anlamına gelir. Türün yoğun tüylü yapısına işaret eder.
Tıp
Böbrek taşlarını düşürmek için kullanılmıştır. İdrar söktürücüdür. Ayrıca boğaz ağrısının tedavisinde başvurulmuştur. Kumarin ve saponin içermesi nedeniyle zehirli olabileceği rapor edilmiştir.
Bilgi
Özü elleri temizlemek için ve cildi yumuşatmak için kullanılmıştır.
Fotoğrafları
