Herniaria hirsuta (Deli yaran)

derleyen:

Tanımı

4 ila 12 cm büyüyebilir. Çoğunlukla tabanda yatık haldedir. Dallar düzenli biçimde almaşlı dizilişlidir. Küçük ve mat yeşili yapraklar eliptik ila ters mızraksı, 1 cm uzunluğundadır ve gövdeyi kaplarlar. Çiçek salkımları yaprak koltuklarında görülür. Çiçeklerin üç ile sekiz arası tüylü çanak yaprağı vardır ve taç yaprak görülmez. Meyve çıkıntılıdır ve tek bir tohum barındırır. Güneşli bölgeleri ve kumlu toprakları tercih eder. Kuraklığa dayanıklıdır. Yer örtücü olarak kullanılır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya ve kuzey Afrika’da yayılış gösterir. Günümüzde kuzey Amerika kıtasında istilacı bir tür olarak kabul edilir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Kayalık bölgeler, yol kenarı ve makiliklerde görülür. Körfez ve Kandıra ilçelerinde gözlemlenmiştir. Mart ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adı

Dilimizde deli yaran adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince fıtık anlamına gelir. Cinse bağlı bazı türlerin geleneksel olarak fıtık tedavisinde kullanılmasına işaret eder. Türkçe yaygın adı olan atyaran ile ilgili detaya ulaşamadık. Türkçe Bitki Adları Listesi’nde Herniaria cinsi altında “deli yaran”, “ulu yaran”, “şark yaranı” gibi isimler mevcut ve bu durumda Türkçe “yarmak” kelimesi kastediliyor gibi gözüküyor. Bitkilerin etyaran da olarak bilinen dolama vakalarında kullanılmış olması olasıdır ancak bu durumda takip eden sayfalardaki bitkilerin adlarının “kabayaran” ve “deliyaran” olması mantıksız olacaktır. Aynı listede Paronychia cinsi için de “etyaran” ismi önerilmiş. Atyaran ve Etyaran isimleri aynı kökene bağlı gibi. Tür adı Latince tüylü anlamına gelir. Türün yoğun tüylü yapısına işaret eder.

Tıp

Böbrek taşlarını düşürmek için kullanılır. İdrar söktürücüdür. Boğaz ağrısının tedavisinde başvurulur. Kumarin ve saponin içermesi nedeniyle zehirli olabilir.