Özet
Helianthus tuberosus (Yer elması) özellikle ekonomik değeri nedeniyle günümüzde dünyanın büyük bölümünde yetiştirilen bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Helianthus tuberosus (Yer elması) genellikle 50 ila 200 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir. Rizomludur ancak büyüme mevsiminin sonunda yumrular üretmektedir. Yumrular uzatılmıştır ve eşit değildir, bunlar 7,5 ila 10 cm uzunluğunda ve 3 ila 5 cm kalınlığındadır ve zencefil köküne benzer. Gövde dik, genellikle alt bölümde dallı, alt yaprakları almaşlı üst yaprakları ise karşılıklı dizilidir. Yapraklar çoğunlukla gövdede olup 2 ila 8 cm uzunluğunda saplı, mızraksı ila yumurtamsı, tüylü, 10 ila 23 cm uzunluğunda ve 7 ila 15 cm genişliğindedir. Gövdenin üst bölümündeki yapraklar daha dar ve daha küçüktür. Kömeç 1 ila 15 cm uzunluğundaki sap üzerinde 3 ila 15 adettir. İnvolukrum yarı küresel ve 8 ila 12 mm çapındadır.
Filariler sıklıkla koyu yeşil renkli, 22 ila 35 adet ve mızraksıdır. Paleya 8 ya da 9 mm uzunluğunda ve 3 dişlidir. Çiçek başları 5 ila 10 cm çapında, 10 ila 20 arası dilsi çiçekçikli ve altmışın üzerinde disk çiçekçiklidir. Kapçık 5 ila 7 mm uzunluğunda ve çıplak ya da tüylüdür. Yetiştirilmesi kolay bir bitkidir. Tohumlar kasım ayında olgunlaşır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak kuzey Amerika’da yayılış gösterir ancak mutfak değeri nedeniyle dünyanın büyük bölümünde yetiştirilmektedir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Bahçeler, tarlalar ve bazen kaçak olarak yol kenarında görülen bitki umumiyetle ağustos ve ekim ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde yer elması adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca güneş çiçeği anlamına gelir. Çiçeklerin güneşi andırmasına işaret eder. Diğer yandan bitkiler çiçeklenme döneminden önce başları güneşe bakar konumda eğilmiştir. Geceleri ise çiçek başları güneşin doğacağı doğu yönüne bakar biçimde sabit kalırlar. Çiçeklenme zamanı ise başlar hareket etmeden sürekli olarak doğuya bakmaktadır. Dilimizdeki yaygın adı olan ayçiçeği ile büyük ihtimalle dünyanın uydusu olan ay kastedilmiyor. Bitkiler Türkiye’nin bazı yörelerinde günebakan ve günçiçeği olarak bilinir. Olasılıkla başlangıçta aygün çiçeği olan isim zamanla ayçiçeği haline gelmiştir. Tür adı Latince yumrulu anlamına gelir. Türün yenilebilir yumruya sahip olmasına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Helenium indicum tuberosum”dur.
Gıda
Yumrusu çiğ, pişirilmiş ya da turşu halinde tüketilir, salata ve yemeklerde kullanılır. Yumrular ilk donlardan sonra daha yenilebilir hale gelir. Yumrular kavrularak kahve ikamesi olarak tüketilir.
Tıp
İştah açıcı, afrodizyak, safra salgısı arttırıcı, idrar söktürücü, sperm üretici, mide kuvvetlendirici ve toniktir. Diyabet ve romatizma tedavisinde kullanılmıştır.
Fotoğrafları
