Özet
Helianthus annuus (Ayçiçeği) ekonomik değeri nedeniyle günümüzde dünyanın büyük bölümünde yetiştirilen hayli meşhur bir bitkidir.
Hiyerarşi
Tanımı
Helianthus annuus (Ayçiçeği) genellikle 1 ila 3 metre büyüyebilen tek yıllık bir bitkidir. Gövde dik ve tüylüdür. Yapraklar çoğunlukla gövdede, 2 ila 20 cm uzunluğunda bir sapta, geniş, yumurtamsı ila yüreksi, tırtıklı, kaba ve genellikle almaşlı dizilişlidir. Kömeçler 2 ila 20 cm uzunluğundaki bir sap üzerinde 1 ila 9 adettir. İnvolukrum yarı küresel ve 15 ila 200 mm çapındadır. Filariler 20 ila 100 adet, yumurtamsı ila mızraksı, 13 ila 25 mm uzunluğunda ve 5 ila 8 mm genişliğindedir. Paleya 9 ila 11 mm uzunluğunda ve üç dişlidir. Dilsi çiçekçikler 13 ila 100 adettir. Tüpsü çiçekçikler 150 ila 1000 adet olup spiral biçimde dizilmiştir. Kapçıklar iri ve çeşitli renklerdedir. Tohumlar bahar aylarında doğrudan dışarı ekilebilir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Amerika’da yayılış gösterir ancak mutfak değeri nedeniyle dünyanın büyük bölümünde yetiştirilmektedir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Bahçeler, tarlalar ve bazen kaçak olarak yol kenarında görülen bitki umumiyetle haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.
Türkçe adı
Dilimizde günebakan ve ayçiçeği adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca güneş çiçeği anlamına gelir. Çiçeklerin güneşi andırmasına işaret eder. Diğer yandan bitkiler çiçeklenme döneminden önce başları güneşe bakar konumda eğilmiştir. Geceleri ise çiçek başları güneşin doğacağı doğu yönüne bakar biçimde sabit kalırlar. Çiçeklenme zamanı ise başlar hareket etmeden sürekli olarak doğuya bakmaktadır. Dilimizdeki yaygın adı olan ayçiçeği ile büyük ihtimalle dünyanın uydusu olan ay kastedilmiyor. Bitkiler Türkiye’nin bazı yörelerinde günebakan ve günçiçeği olarak bilinir. Olasılıkla başlangıçta aygün çiçeği olan isim zamanla ayçiçeği haline gelmiştir. Tür adı Latince tek yıllık anlamına gelir ve bu bağlamda çok yıllık olan Helianthus tuberosus’tan ayırt etmek için tercih edilmiştir. İkili adlandırma öncesi adı “Helianthus radice annua”dır.
Gıda
Tohumları yenebilir ve bunlardan yağ elde edilir. Tohumlar çeşitli hamur işlerine eklenmiştir. Çimlenmiş tohumlar yoğurt mayalamak için kullanılmaktadır. Bunun yanında tohumları kavrularak kahve ikamesi olarak kullanılmaktadır.
Tıp
Yapraklarından yapılan çay büzücü, idrar söktürücü ve balgam söktürücüdür. Yüksek ateş tedavisinde başvurulmuştur. Çiçekler ve tohumlar ateş düşürücüdür. Çiçeklerinden elde edilen çay sıtma akciğer sorunlarında kullanılmıştır. Ayrıca romatizma vakalarında kökleri kaynatılarak uygulanmıştır.
Dikkat
Eğer organik olmayan gübreler verilirse bitkiler nitrat depolama özelliğine sahiptir.
Bilgi
Yapraklar lapa haline getirilerek örümcek ve yılan sokmalarına karşı kullanılmıştır. Yağı sabun ve mum yapımında kullanılmış, iç kabuğundan kağıt elde edilmiştir. Bununla birlikte kurumuş gövdeler hayli yanıcıdır ve külleri potasyum açısından zengindir. Bu ayrıca çıra ikamesi olarak da kullanılmaktadır. Bunun yanında çiçeklerinden sarı, tohumlarından mor boya elde edilmektedir.
Görüşünüzü Yazın