Hedera helix (Kara yaprak)

Tanımı

30 metre kadar uzayabilir. Yapraklar almaşlı dizilişlidir ve uzunluğu 4 ila 8 cm, genişliği ise 3 ila 10 cm arasında değişir. Genç yapraklar elsi ve beş loblu, yaşlı yapraklar lobsuz ve yüreksidir. Yeşilimsi sarı çiçekler nektar bakımından zengindir. Meyveler mor siyah ve turuncu sarı renklidir. Meyveler 1 ila 5 arası tohum taşır. Tohumlar mayıs ile haziran aylarında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. Gölgeli bölgeleri ve geçirgen toprakları tercih eder. Donlara dayanıklıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrupa ile İran arasında kalan bölgede yayılış gösterir ancak süs bitkisi olarak dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Genellikle ağaçlara ya da duvarlara tırmanmış olarak görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Ağustos ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1400 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Tarihi

Plinius: Helix artık Anadolu’da da yayılış göstermektedir. MÖ 341 yılında Theophrastus, bu bitkilerin Anadolu’da görülmediğini kaydetmiştir. Meru Dağı (Dağ, Dionysos’un doğduğuna inanılan dağdır ve dağın bulunduğu bölge antikçağda Dionysopolis olarak bilinir. Bacchus’un (Dionysos’un Roma’daki karşılığı) Hindistan’ı fethettikten sonra başında bir sarmaşık tacı ve kaplanların çektiği bir arabaya binmiş halde dönmüştür) hariç, Hindistan’da da yoktu. Harpalus, Medya’da bu bitkiyi yetiştirebilmek için uğraşmış ama başaramamıştır. Bitkinin bu denli nadir olması nedeniyle, Büyük İskender Hindistan’dan muzaffer olarak dönerken bu bitkiden yapılmış taç giymiştir. Böylece kendisini Özgürlüğün Babası olarak sembolize etmiştir. Şimdilerde Trakya’da kutsal festivallerde tanrıların asalarını süslemek için kullanılıyor. İlginç bir biçimde bu bitkiye, ağaçlara zarar veriyor ve hatta duvarlar ile mezar taşları üzerinde yıkıcı hasarlara neden oluyor, tehlikeli yılanlara barınak oluşturuyor olsa da bu denli kutsiyet atfedilmesi şaşırtıcıdır. (Sarmaşıkların ağaçlara zarar verdiği doğru değildir, çünkü ağaca sadece sarılırlar, ağacın besinini tüketmezler. Duvarlara sarıldıklarında ise, aksine, duvarı daha dayanıklı yaparlar) Bilinen iki türü vardır. Erkek bireylerin gövdesi ve yaprakları daha büyüktür. Ayrıca daha fazla özsuyu barındırır, mora yakın çiçeği de daha büyüktür. Hem dişi hem de erkek bireylerin çiçeği yabani güle benzer ancak kokusuzdurlar. Helix olarak bilinen üçüncü bir tür ise oldukça değişken bir yaprak formuna sahiptir. Yapraklar küçük, köşeli ve gösterişlidir. Budaklar arasındaki mesafe de değişkendir. Trakya sarmaşığı olarak bilinenin yaprakları beyaz ve yeşil renklidir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca sarmaşık anlamına gelir. Cinsin tırmanıcı özelliğine işaret eder. Tür adı Antik Yunanca kıvrılma anlamına gelir. Türün sarılıcı özelliğine işaret eder.

Türkçe adları

Dilimizde duvar sarmaşığı, kara yaprak ve orman sarmaşığı adları ile bilinmektedir.

Gıda

Tohumları protein ve yağ bakımından zengindir.

Tıp

Sakinleştirici, spazm çözücü, uyuşturucu, idrar ve balgam söktürücü etkileri vardır. Öksürük ve soğuk algınlığında kullanılabilir. Antibakteriyel, romatizma geçirici, antiseptik, spazm çözücü, büzücü, terlemeyi arttırıcı, kusturucu, adet akışı teşvik edici, parazit düşürücü, uyarıcı, kan damarlarını daraltıcı ve genişleticidir. Geleneksel olarak romatizma tedavisinde ve deri döküntülerine, şişmiş dokuya, ağrılı eklemlere, yanıklara ve kesintileri azaltmaya yönelik haricen kullanılır. Gut, romatizmal ağrı, boğmaca, bronşit ve parazit öldürücü tedavisinde dahili olarak kullanılır. Güneş yanığının tedavisinde, dallardan elde edilen yağ demlenerek kullanılır. Hedera helix yaprakları; Allium cepa kurutulmuş yaprakları ve Malva sylvestris yaprakları kaynatılarak buhar banyosu yapıldığında kadınlardaki kısırlık vakalarında etkilidir.

Dikkat

Meyveleri zehirli olabilir. Yapraklar ve meyveler aşırı alınması halinde solunum zorluklarına ve komaya neden olabilir. Özsuyu, kabarcıklanma ve iltihaplanma ile dermatite neden olabilir. Aşırı tüketimi kırmızı kan hücrelerini yok eder, sinirlilik, ishal ve kusmaya neden olur.

Bilgi

Havayı temizleyici özelliği vardır. Erozyon kontrolünde kullanılır. Dallarından sarı ve kahverengi boya elde edilir. Saçları koyulaştırmak ve siyah renkli elbiselerin yeniden renklerini kazanmaları için kullanılır. Yaprakları soda ile birlikte sabun ikamesi olarak kullanılır. Yabani otları engellemek için yer örtücü olarak kullanılır. Hava kirliliğini temizleyicidir.

Fotoğrafları

© Doğan, Hüseyin (2022). Kocaeli Bitkileri.