Gladiolus italicus (Kılıçotu)

derleyen:

Özet

Gladiolus italicus (Kılıçotu) değerli bir süs bitkisi olmasına karşın ekili arazilerde görülmesi nedeniyle işgalci tür olarak kabul edilmektedir.

Hiyerarşi

Plantae

Bitkiler

Asparagales

Kuşkonmaz takımı

Iridaceae

Süsengiller

Gladiolus

Kılıçotu

Türk Uygarlığındaki yeri

Dalabûs (دلبوث), bitkilerin Antik Yunancadaki karşılığıdır. Metinlerimizde bitki için kızıl susam ve kuzgun kılıcı adı da tercih edilmiştir. Bu bitki günümüzde kılıçotu olarak bilinmektedir. Gladiolus, Latince küçük kılıç anlamını verir ancak Roma’da özellikle piyade sınıfının kullandığı kısa kılıcı karşılayan bir kelimedir

Dioscorides, vücuda giren yabancı cisimlerin çıkarılması için başvurulduğunu, âdet söktürücü olarak faydalanıldığını aktarmıştır. Kökün üst bölümünün cinsel istek arttırıcı, alt bölümünün ise azaltıcı olduğu kaydedilmiştir. Plinius, kaynatılarak hamurlu yoğrulduktan sonra tüketildiğini belirtmiştir.

Râzî, Sîstan’a özgü soğanlı bir bitki olduğunu ve hemoroit vakalarında kullanıldığını; Gâfikî, sütle birlikte pişirilerek tüketildiğini, el-Zehrâvî, hemoroid vakalarında kullanıldığını; el-Nebâtî, kadınların kilo almak için tükettiklerini ve ciltlerini parlaklaştırmak için uyguladıklarını belirtmiştir.

Yapraklarının kılıca benzediği, meyvelerinin yuvarlak olduğu, bölünmüş köklü ve bir arşın boylandığı belirtilen bitkilerin Anadolu’da, cilt hastalıklarının tedavisinde kullanıldığı, bunun yanında cinsel haz verici ve kilo aldırıcı olarak faydalanıldığı aktarılmıştır.

Bu maddeye Gladiolus communis taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.281-282.

Tarihi

Yaprak şeklinden dolayı küçük kılıç adı ile de bilinir. Yaprakları süsen yapraklarına benzer ancak daha küçük ve dardır, uca doğru da hançer gibi sivrilir. Gövde bir arşın uzunluğunda ve çiçekler mor renklidir. Tohumlar yuvarlaktır. Yumrusu iki adet olup alttaki zayıf, üstteki güçlüdür. Ekili arazilerde yetişir. Üstteki kök şarap ve mür ile uygulandığında kıymık ve dikenleri çıkarır. Delice unu ve hidromel ile sarıldığında şişlikleri dağıtır. Rahim ağzına yerleştirilirse âdet söktürücüdür. Ayrıca üstteki kökün şarapla içildiğinde cinsel isteği arttırdığı, alttaki kökün içildiğinde ise kısırlığa neden olduğu söylenir. Üstteki kök, bağırsak fıtığı olan çocuklara bir bardak suyla içirilir. DI 4-20.

Tanımı

Gladiolus italicus (Kılıçotu) 25 ila 75 cm büyüyebilen bir bitkidir. Yapraklar kılıç biçiminde, kenarları düz ve paralel damarlıdır. Bunlar doğrudan toprak altındaki soğandan çıkarlar ve 60 ila 65 cm uzunluğunda, 1,5 cm genişliğinde, tepeye doğru sivrilme eğilimindedir. Çiçeklerin çanak yaprağı yoktur ancak 2 adet yaprak benzeri bırahte görülür. Çiçek kurulu 12 adet ya da daha fazla çiçek bulundurur. Çiçeklerin 6 adet mor kırmızı tepali olur. Tepaller birbirlerine benzemez. Meyve yeşil renkli kapsül olup kanatsız turuncu kahverengi tohumlar barındırır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Avrasya ve kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak süs bitkisi değeri nedeniyle Amerika kıtasına da yayılmıştır. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Çoğunlukla ekili alanlarda görülen bitki umumiyetle şubat ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde kılıçotu ve kılıç çiçeği adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince küçük kılıç anlamına gelir ve bu bağlamda tepallerin (ya da yaprakların) Roma ordusunda özellikle piyadeler tarafından kullanılan ve gladius adı verilen kısa kılıçlara benzemesine işaret eder. Tür adı Latince İtalya anlamına gelir ve açık bir şekilde türün tip yerine işaret eder. Gelgelelim tür Akdeniz havzasına özgüdür.

Fotoğrafları