Tussilago farfara (Öksürük otu)

derleyen:

Özet

Tussilago farfara (Öksürük otu) genellikle işlenmemiş arazilerde kış aylarında büyük koloniler oluşturan bir bitkidir.

Hiyerarşi

Plantae

Bitkiler

Asterales

Papatya takımı

Asteraceae

Papatyagiller

Tussilago

Öksürükotu

Türk Uygarlığındaki yeri

Su’âl (سعال), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan bechion (βήχιον)’un tercüme edilmesi ile elde edilmiştir ve bitkinin öksürük tedavisindeki meşhur etkisine işaret eder. Su’âl kelimesinin Arapçada aynı zamanda öksürük anlamına gelmesi nedeniyle, bu tespitimizden emin değiliz. Gerçekte, bitkiden değil öksürükten bahsedilmiş de olabilir. Dioscorides, göğüs hastalıkları, nefes darlığı ve öksürük vakalarında kullanıldığını, iltihap giderici ve düşük kalıntılarını atıcı olarak faydalanıldığını; Plinius, yer kavağı olarak bilindiğini ve şiddetli öksürük vakalarında başvurulduğunu yazmıştır. Ahî Çelebi bitkiyi çeşitli göğüs hastalıklarının tedavisi için önermiştir.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.626.

Tarihi

Yaprakları sarmaşığa benzer ancak daha büyüktür, aynı kökten altı beyaz, üstü yeşil renkli gövdeler çıkar. Gövde bir karış uzunluğundadır ve ilkbaharda açan solgun bir çiçek taşır. Çiçek ve gövde uzun süre kalmaz ve bu nedenle bazı insanlar bitkinin gövdesiz ve çiçeksiz olduğunu sanır. Kök incedir. Sulak alanların civarında görülür. Yaprakları dövülerek balla uygulanırsa yılancık ve tüm iltihapları tedavi eder. Kurutularak yakılırsa dumanı solunursa öksürük ve nefes darlığına iyi gelir. Bu ayrıca göğüsteki apselere de iyi gelir. Hidromelle kaynatılırsa ölü cenini dışarı çeker. DI 3-112.

Tanımı

Tussilago farfara (Öksürük otu) genellikle 4 ila 15 cm büyüyebilen, meyve zamanı 30 cm boya ulaşabilen çok yıllık bir bitkidir. Rizomlar uzun, sürünücü, toprak altında ve kahverengidir. Gövdeler 5 ila 10 cm uzunluğunda, yoğun biçimde beyaz tüylü ve almaşlı dizlişli pul biçimli mor-menekşe yapraklıdır. Taban yaprakları 5 ila 15 cm uzunluğunda saplıdır ve yaprak ayası 10 ila 20 cm çapındadır. Bunlar çiçekler solduktan sonra gelişmeye başlar. Kömeçler tek, terminal ve 1,5 ila 2,5 cm çapındadır. İnvolukrum çansı ve meyve zamanı 1,5 ila 1,8 cm çapındadır.

Filariler 1 ya da 2 sıra halinde, şeritsi, küt, sıklıkla morumsu, beyaz tüylü ya da zaman zaman siyah salgılı tüylüdür. Dilsi çiçekçikler çok sıralı ve dişi olup taç sarı renklidir. Tüpsü çiçekler birkaç adet ve erkek olup taç sarımsı renkli, tüpsü ve beş lobludur. Kapçık silindirik ve 3 ya da 4 mm uzunluğundadır. Sorguç beyaz ve 1 ila 1,5 cm uzunluğundadır. Tohumlar mart ve mayıs aylarında olgunlaşır.

Gözlem bilgileri

Tussilago farfara doğal olarak Avrasya ve Kuzey Afrika’da yayılış gösterir ancak günümüzde Amerika kıtasında da doğallaşmıştır. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Tahrip edilmiş araziler, yol kenarı ve tarlalarda görülen bitki umumiyetle ocak ve nisan ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde kabalak, deveşaplağı, devetabanı, gabalah, gabalak, kavalak, kusut, öksürük otu, sulandık otu, şabla, kınaçiçeği, kınaotu ve lapaza adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins Latince öksürük giderici anlamına gelir. Cinsin geleneksel olarak öksürük giderici olarak kullanılmasına işaret eder. Tür adı Antik Yunanca kavak anlamına gelir. Türün yapraklarının kavak ağacı (Populus) yapraklarına benzemesine işaret eder. Antik Yunanca metinlerde chamaeleuce olarak geçer, bu da “yer kavağı” anlamına gelir.

Gıda

Çiçek tomurcukları ve genç çiçekler çiğ ya da pişirilerek tüketilmektedir. Salatalara tat vermesi için konulmuştur. Yapraklar çorbalara eklenmektedir. Yaprak ve çiçekleri kurutularak çay elde edilmektedir.

Tıp

Viral enfeksiyonlar, grip, soğuk algınlığı, ateş, romatizma ve gut hastalıklarını tedavi etmek için kullanılır. Astım ve öksürük sorunlarında başvurulmuştur. Etkili bir yatıştırıcı ve balgam söktürücüdür. Bitki özü bağışıklık direncini arttırabilir. Ayrıca kronik amfizem ve silikoz hastalığının tedavisinde kullanılır. Bunun yanında çiçekler lapa haline getirilerek egzama, yara, ısırık ve iltihaplara uygulanır. Kökü terleticidir.

Dikkat

Bilgi

Yaprakları kurutularak ya da kül haline getirilerek tuz ikamesi olarak kullanılmıştır.

Fotoğrafları