Thymbra spicata (Zahter)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Hâşâ (حاشا), Süryanice kekik anlamına gelen hasa (ܚܫܐ)’dan alınmıştır. Bitki için metinlerimizde boz süpürge (بوز سوپورگه) adı da kullanılmıştır. Dioscorides, kalça ağrısı ve astım vakalarında kullanıldığını, balgam söktürücü, parazit düşürücü, âdet söktürücü, kusturucu, idrar söktürücü ve düşük yaptırıcı olarak faydalanıldığını; İbni Sînâ, kandillerde fitil olarak kullanıldığını; Mâsarcaveyh, karaciğer ve mideyi temizlediğini ve cinsel isteği arttırdığını belirtmiştir.

Bitki Anadolu’da yüz felci, felç, sıtma, kan tükürme, nefes darlığı, siğil, siyatik, göz zayıflığı, kulunç, böbrek şikâyetleri, zehirli hayvan sokması, ağız ve boğaz ağrısı vakalarında kullanılmış, âdet söktürücü, idrar söktürücü ve cinsel istek arttırıcı olarak faydalanılmış, yemekten sonra tüketilmesinin göze faydalı olduğu kaydedilmiştir.

Bu maddeye Thymbra capitata taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.368-369.

Tanımı

10 ila 40 cm büyüyebilir. Çiçekli gövdeler yükselici ila dik, basit ya da aralıklı olarak dallıdır. Yapraklar 1 ila 8 cm uzunluğunda ve şeritsi ila şeritsi mızraksı arasıdır. Bırahte mızraksı ve genellikle kısaca kirpiklidir. İkincil bırahteler morumsudur. Çanak meyve zamanı dökülücüdür ve morumsu kahverengidir. Taç mor ya da pembe renklidir. Çiçekler erseliktir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çalılık, kayalık alanlar ve makilik alanlarda görülür. Gebze ve İzmit ilçelerinde gözlemlenmiştir. Haziran ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde zahter, karabaş kekik, ayaklı kekik ve eşek kekiği adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca kuvvet anlamına gelir. Cinsin güç verici olarak kullanılmasına işaret eder. Kelime ayrıca günümüzde Çanakkale sınırları içinde yer alan Hisarlık bölgesinin antikçağdaki adıdır. Troya prensi Troilus, Aşil tarafından burada öldürülmüştür yine Troya prensesi Kasandra kehanet güçlerini burada kazanmıştır. Olasılıkla da Aşil de, Paris tarafından burada öldürülmüştür. Tür adı Latince başak anlamına gelir. Türün çiçek kuruluna işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Hyssopus capitata africana, saturejae rigido hirsuto folio”dur.