Taxus baccata (Porsuk ağacı)

derleyen:

Tanımı

20 metre büyüyebilir. 3000 yıl yaşayan örnekleri vardır. Gövde çapı 2 metre kadar büyür. Kabuk kırmızı kahverengi arası renktedir. Genç sürgünler yeşil renkli ve elastiktir. Yapraklar 1 ila 4 cm uzunluğunda ve 2 ila 3 mm genişliğindedir. Bunlar düz, koyu yeşil renkli ve üst yüzeyleri parlaktır. Gövde üzerinde sarmal olarak düzenlenmiştir. Her kozalakta 4 ila 7 mm uzunluğunda tek tohum vardır. Tohumlar aril olarak adlandırılan yumuşak ve etli bir yapıyla çevrilidir. Aril 8 ila 15 mm uzunluğundadır. Genelde iki evciklidir ancak bazen tek evcikli de olabilir. Tohumlar eylül ve kasım ayları arasında olgunlaşır. Tohumların çimlenmesi iki yılı aşabilir. -23 dereceye kadar dayanıklıdır. Geç sonbaharda ya da kış aylarında budanmamalıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak batı Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Ormanlık alanlar ya da peyzaj bitkisi olarak park ve bahçelerde görülür. İzmit ilçesinde gözlemlenmiştir. Kozalaklar eylül ve kasım ayları arasında olgunlaşır. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde yaygın porsuk, gidirme, kadım ağacı, püren ağacı ve akri adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince zehir anlamına gelir. Okların batırıldığı zehre taxica (toksik) denilmekteydi, bu nedenle ağacın adı böyle kalmıştır. Tür adı Latince meyve taşıyan anlamına gelir. Türün tohumunu saran kırmızı renkli arile işaret eder.

Tarihi

Dioscorides 4-79: Yaprakları köknara benzeyen bir ağaçtır. Meyvesini yiyen ishal olur. Ağacın altında oturan ya da uyuyanın öleceği söylenir.

Plinius 16-20: Porsuk ağacı genel görünüm itibariyle iğne yapraklı ağaçlara benzer ancak tüm bu ağaçlar arasında meyvesi olan tek türdür. Erkek ağacın meyvesi zararlıdır, özellikle İspanya’dakilerin meyvesi ölümcüldür. Galya’da bu ağaçtan yapılan kapta saklanan şarabı içenler ölmüştür. Sextius bu ağacın Yunanistan’da smilax adıyla bilindiğini, onun altında uyuyan ya da piknik yapanların öleceğine inanıldığını yazmıştır. Günümüzde okların ucuna sürülen toxica dediğimiz zehrin, önceden taxica olarak bilinen bu ağaçtan elde edildiği söylenir. Ağaca bakır bir çivi çakılması halinde zehirli etkisinin yok olacağı yakın zamanda keşfedilmiştir.

Göknar ve çama benzer ancak daha ince görünümlüdür ve yaprakları daha parlaktır. Bu sınıftaki ağaçlar içinde meyve taşıyan tek ağaçtır. Erkek porsuk ağacının meyveleri zehirlidir ve ölüme neden olur. Ahşabından yapılan şarap şişeleri bile ölüme neden olur. Sextius’a göre ağacın zehri o kadar kuvvetlidir ki altında piknik yapan ya da uyuyanları bile etkiler. Ağacın adı da buradan gelmektedir. Taxus zehirli demektir. Gaius Julius Caesar’a göre Galyalı Eburones kabilesinin lideri Cativulcus kendisini bu ağacın meyvesi ile zehirleyerek öldürmüştür. Okçular ağaçtan elde edilen zehre oklarını daldırarak savaşlarda kullanmışlardır. Ağaca bakır bir çivi çakıldığında zehirli etkisinin ortadan kalktığı söylenir. Gaius Furnius, Kantabria’yı kuşattığında buradakiler teslim olmaktansa porsuk ağacı ile kendilerini zehirleyerek intihar etmiştir.

Gıda

Meyvesi çiğ olarak tüketilebilir. Tatlı ve jelatinimsidir.

Tıp

Yumurtalık kanseri tedavisinde anti-kanser ilacı olarak kullanıldığı rapor edilmiştir. Meyvesi hariç tüm bitki spazm çözücü, kardiyotonik, terletici, adet kolaylaştırıcı, balgam söktürücü, uyuşturucu ve müshildir. Yapraklar astım, bronşit, hıçkırık, hazımsızlık, romatizma ve epilepsi tedavisinde dahili olarak kullanılmıştır.

Dikkat

Fotoğrafları