Türk Uygarlığındaki yeri
Kebûter (کبوتر), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan ve güvercin anlamına gelen peristerion (περιστέριον)’un Farsçaya tercüme edilmesi ile elde edilmiştir. Dioscorides, güvercinlerin bitkiye yakınlık duyduğunu ve çevresinde bulunduğunu, rahim ağrısı, göz ağrısı, baş ağrısı, guatr, bademcik rahatssızlıkları, ateş, bulanık görme ve cilt hastalıkları tedavisinde kullanıldığını, yorgunluk giderici ve yara iyileştirici olarak yararlanıldığını belirtmiştir.
Hekim Bereket, bitki için kebûter otı adını kullanmış ve kulağa yabancı cisim ya da böcek girmesinden kaynaklı ağrının tedavisi için önermiştir. Kebûter adını kullanan başka kaynağımız yoktur ve bu nedenle bu teşhis şüphelidir. Beri taraftan bu bitkinin kulak şikâyetleri tedavisinde kullanıldığına dair bir kaydımız da yoktur. İbnü’l-Baytâr’ın güvercin ayağı (رجل الحمامة) adını da tercih ettiği eşek marulu ise kulak rahatsızlıklarında kullanılmıştır.
Biz, kebûter için Verbena officinalis taksonunu da önermenin mümkün olduğunu düşünüyoruz.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.463.
Tarihi
Sulak alanların yakınlarında yetişir. Güvercinlerin bu bitkinin yanında görülmesi nedeniyle güvercinotu adıyla da bilinir. Genellikle tek gövdeli ve tek köklüdür. Yaprakları gül merhemi ya da domuzyağı ile rahim ağzına yerleştirilirse rahim ağrılarına son verir. Sirke ile uygulanırsa yılancığı kontrol eder. Balla birlikte yaraları kapatır. DI 4-59.
Tanımı
20 ila 80 cm büyüyebilir. Yapraklar karşılıklı dizilişli, kısa saplı ya da sapsızdır. Uzun yapraklar tüylü, dar mızraksı yumurtamsı, bazen teleksi loblu ve kenarları iri tırtıklıdır. Çiçek kurulu tepede bir başak oluşturur, beyaz ya da soluk pembe çiçekler görülür. Çanak beş lobludur ve taç iki dudak oluşturur. Üst dudak çentikli bir uca sahip ve hafifçe dışbükeydir; alt dudak üç lobludur, merkezdeki lob en büyüğüdür ve böcekleri çekmek için nektarı andıran bir işaret taşır. İki ercik görülür. Tohumlar ağustos ve ekim arası olgunlaşır. Çiçekler erseliktir.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Asya ve Avrupa’da yayılış gösterir. Günümüzde dünyanın büyük bölümüne yayılmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Sulak alanların kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Haziran ve ekim ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde kurtayağı adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca kurt ayağı anlamına gelir. Cinsin yaprak yapısına işaret eder. Tür adı Latince Avrupa anlamına gelir. Türün yayılış alanına işaret eder. Özgün tanımda bu “Habitat in Europae ripis humentibus” olarak belirtilmiştir.
Gıda
Kökü çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir.
Tıp
Büzücü, uyuşturucu ve soğutucu olarak kullanılır. Taze ya da kurutulmuş yaprakları yatıştırıcıdır. Kalp kasılmalarını yavaşlatır ve güçlendirir. Hipertiroid, akciğerde kanama ve öksürük tedavisinde etkilidir. Kötü yaraları temizlemek için yaprakları kullanılır.
Dikkat
Tiroid bezinin büyümesine neden olur. Gebe kişiler uzak durmalıdır.
Bilgi
Bitkiden siyah bir boya elde edilir, bu boya keten, yün ve ipeği boyamak için kullanılır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın