Dianthus armeria (Tüylü karanfil)

derleyen:

Hüseyin Doğan

Özet

Dianthus armeria (Tüylü karanfil) genelde ormanlık alanlarda görülen ve yaz aylarında çiçek açan bir bitkidir.

Anahtar kelimeler: Avrupa-Sibirya elementi, Tehdit altında olmayan bitki.

Hiyerarşi

Bitkiler

Karanfil takımı

Karanfilgiller

Karanfil

Tanımı

Dianthus armeria (Tüylü karanfil) genellikle 25 ila 60 cm büyüyebilen bir bitkidir. Yapraklar tüylü, koyu yeşil renkli, ince ve 5 cm uzunluğundadır. Çiçekler 8 ila 15 mm çapındadır. Parlak kırmızımsı pembe renklidirler ve küçük beyaz noktalar taşıyan beş taç yaprak izlenir. Taç yapraklar diğer Dianthus türlerine göre daha dardır. Yaz sonuna doğru gövdelerin ucunda kümeler halinde belirirler. Popüler bir süs bitkisidir. Yapraklar karşılıklı dizilişli, sapsız ve hafifçe tüylüdür. Çiçek saplar gövdelerden daha fazla tüylüdür. Boru şeklindeki yeşil çanak beş tırtıklıdır. On adet ercik görülür. Geçirgen toprağı tercih eder. Güneşli bölgeleri tolere etmez, kuraklığa dayanıklıdır. Çiçekler kokusuzdur. Taç ve çanak yapraklar kaynaşık değil ayrıktır. Tek bir bitki 400 adet tohum üretebilir. Öğle saatlerinden sonra çiçeklerini kapatır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Kafkasya ile Avrupa arasındaki bölgede yayılış gösterir ancak süs bitkisi değeri nedeniyle Asya, Avustralya ve Amerika kıtalarında da doğallaşmıştır. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Orman açıklıkları, tahrip edilmiş araziler ve yol kenarında görülen bitki umumiyetle haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1000 metreye kadar olan rakımlarda il genelinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde tüylü karanfil adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca tanrının çiçeği anlamına gelir. İlk defa Theophrastus tarafından (diosanthos / διόσανθος) kullanılmıştır. Cins Antik Yunan tanrısı Zeus’a adanmıştır. Jüpiter, Hellen mitolojisindeki Zeus’un karşılığıdır. Cennetin ve yeryüzünün efendisi olarak kabul edilen Jüpiter; tanrıların ve insanların babası, hayatın efendisi, doğa kanunlarının kişiselleştiği varlık ve hava olaylarının tanrısıdır. Zeus ile Jüpiter arasındaki en önemli fark; Zeus’un zaman zaman insanların arasında tebdil-i kıyafet dolaşmasına rağmen, Jüpiter’in hiçbir zaman yeryüzüne inmemesidir. Roma Uygarlığı’nda karanfil, Jüpiter’in bitkisi olarak kabul edilirdi. En erken dönemde yapılan taçlar, özellikle karanfil çiçeklerinden oluşurdu.

Cinsin Türkçe adı olan karanfil yaygın bir kullanıma sahiptir ancak hiç biri bu cins için değildir. Kullanımı bilinen türler; Syzygium aromaticum, Clinopodium nepeta ve Ocimum × africanum’dur. Kelime, Syzygium aromaticum’un yayılış alanı olan Güneydoğu Asya orijinlidir. Bitkinin önceki adı Caryophyllus aromaticus’tur ve cins adı olan caryophyllus karanfil ile benzer kokuya sahip olan Dianthus caryophyllus için de kullanılmıştır. Buna göre, karışıklığın kaynağı da bu olsa gerektir. Tür adı Latince Armeria anlamına gelir ve açık bir şekilde türün Armeria (Çimgüzeli) cinsi ile benzerliğine işaret eder. Matthias de L’Obel (1538 – 3 Mart 1616), Plantarum seu Stirpium Icones adlı eserinde bitkiyi “Armeria sylvestris altera” olarak kaydetmiştir.