Cupressus sempervirens (Akdeniz servisi)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Serv (سرو), bitkinin Süryanicedeki karşılığı olan ve yüksek anlamına gelen sarvana ܳ(ܫܱܪܘܱܝܢܳܐ)’dan muharreftir. Zaman zaman ar’ar’ ile karıştırılmıştır. Dioscorides, ağrılı idrar, göz iltihabı, kan kusma, dizanteri, astım ve öksürük vakalarında kullanıldığını, kanama durdurucu, saç boyayıcı ve sivrisinek kovucu olarak faydalanıldığını, çürük tırnakları çekmek için uygulandığını yazmıştır.

Serv Anadolu’da, diş eti hastalıkları, diş rahatsızlıkları, fıtık, karaciğer hastalıkları, rahim hastalıkları, burun rahatsızlıkları, cilt

sorunları, nefes darlığı, idrar yolu rahatsızlıkları, kan tükürme, kulunç ve göz rahatsızlıkları vakalarında kullanılmış, tırnaklarda oluşan beyaz lekeleri giderici, öksürük giderici, sivrisinek kovucu, iltihap giderici ve yanık giderici olarak faydalanılmıştır. Saç ve sakalları siyaya boyamak için kullanılan bitki, salgın hastalık durumunda evlerde tütsü halinde yakılmış, çeng adı verilen müzik aletinin yapımında kullanılmıştır, dumanının sinek kovucu olduğu, odunu dövülerek sirke ile pişirilirse diş ağrısını giderdiği

kaydedilmiştir. Bitki uzun boyu ile karakteristiktir, bu nedenle rüyada serv görmek uzun ömre yorulmuş, ayrıca fal amaçlı da kullanılmıştır. Boy ve serv ilişikisi şiirimizde oldukça yaygındır, erkek ya da kadın ayrımı yapılmaksızın sevilen ya da saygı duyulan kişilerin boyları serve benzetilmiştir. Dede Korkut Kitabı’nda da, Dirse Han hatununa “servi boylum” olarak seslenmektedir. Servin ön plana çıktığı diğer özelliği özgürlük simgesi olmasıdır. Bunun nedeni her dem yeşil olmasıdır.

Tarihi

Servi bağlayıcı ve soğutucudur. Yaprakları pekmez ve mür ile içildiğinde mesane sıkıntısı ve idrar güçlüğüne iyi gelir. Küçük ve soluk yeşil renkli kozalakları kıyılarak şarapla birlikte içilirse kanlı öksürme, dizanteri, ishal, nefes darlığı ve öksürüğe faydalıdır. Kaynatılması da aynı faydaları sağlar. İnce biçimde kıyılarak incirle alınırsa sertlikleri yumuşatır ve burun deliklerindeki polipleri tedavi eder. Sirke ile kaynatılarak acıbakla ile birlikte öğütülürse tırnaklarda pulları temizler ve bağırsak fıtığına iyi gelir. Yaprakları bu işe yarar. Kozalakları yaprakları ile yakıldığında sivrisinekleri uzaklaştırır. Yapraklar, yaraları onarması için üzerine uygulanır, sirke ile toz haline getirildiğinde saçı boyar. Kendi başlarına ya da kabuğu çıkarılmış arpa ile uygulandığında yılancık, zona, kan çıbanı ve göz iltihabını iyileştirir. DI 1-74.

Servi yabancı bir ağaçtır ve büyük güçlüklerden sonra doğallaştırılmıştır. İnatçı bir ağaçtır, meyvesi bir işe yaramaz ve tadı yüzü buruşturur, yaprakları acıdır ve ayrıca nahoş bir koku yayar, son olarak gölgesi de olmaz. Ağaçtan elde edilecek ahşap yetersizdir ve neredeyse bir çalıdan elde edilen ahşapla aynı miktardadır. Servi Pluto için kutsaldır ve bu nedenle evlerin girişine yas işareti olarak konulur (Günümüzde mezarlıklarda en yaygın gördüğümüz ağaçtır). Piramit biçimindeki görünüşü ile kabul edilmiş ve uzun süre çam sıraları arasındaki boşlukları işaretlemek için kullanılmıştır. Çit sıraları oluşturmak için budanır, ayrıca süs bahçelerinde çeşitli biçimlerde kırpılır. Ekonomik açıdan servi dikimi karlıdır, bu nedenle servi ağacına kız çeyizi de denir. PL 16-60.

Servi yaprakları dövülerek yılanların açtığı yaralara, polenta ile güneş çarpması halinde başa sürülür. Bunlar fıtık için de kullanılır. Balmumu testis şişliklerine sürülür. Sirke ile karıştırılırsa saçı siyaha boyar. İki katı miktarı hafif ekmekle dövülerek Aminea şarabı ile yoğrulursa ayak ve sinirlerdeki ağrılar için yatıştırıcıdır. Yumruları yılan sokması halinde içilir, gres yağı ve bakla unu ile dövülürse fıtığa iyi gelir Kökü yapraklarıyla ezilerek içilirse mesan hastalıkları, idrar güçlüğü ve phalangium ısırıklarına iyi gelir. Talaşı içilirse âdet söktürücüdür ve akrep zehrini nötralize eder. PL 24-10.

Plinius: Meyvesi bir işe yaramaz, yaprakları acıdır, gölgesi olmaz ve ahşabı da bir işe yaramaz. Ağaç tanrı Pluto’nun kutsal ağacıdır ve evlerin girişlerine matem işareti olarak bilinir (Mezarlıklarda servi ağacının dikilmesi hem Balkanlar hem de Marmara bölgesinde (Kocaeli’de de elbette!) çok yaygın bir adettir). Ağaçlar savaşları, av sahnelerini, çeşitli nesneleri simgelemeleri için budanır (Bu adet, başka ağaçlarda da olsa günümüzde de devam etmektedir). Ağacın düz yapısı direk ve payanda yapılması için uygun olduğundan servi ağacı dikilirdi. On üç yaşına gelen ağaçlar bu amaçla kullanılırdı. Hatta bu işin hayli karlı olması nedeniyle, “kızının çeyizi için servi dik” sözü kullanılırdı (Ağaç günümüzde Girit adasının “kız çeyizi” adı bilinir).

Tanımı

35 metre kadar büyüyebilir. 1.000 yıl yaşayan örnekleri rapor edilmiştir. Yapraklar 2 ila 5 mm uzunluğunda ve koyu yeşildir. Tohum kozalağı oval ya da dikdörtgensi, 2,5 ila 4 cm uzunluğunda, 10 ila 14 arası sayıda pullu, başlangıçta yeşil iken olgunlaştığında kahverengidir. Polen kozalağı 3 ila 5 mm uzunluğunda ve polenler kış aylarında dağıtılır. Çiçekler tek evciklidir. Kuraklığa oldukça dayanıklıdır. Güneşli bölgeleri tercih eder. Tohumlar 20 derece 1 ila 2 ay arasında çimlenir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Ormanlık alanlar, yamaçlar ve yol kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Kasım ve aralık ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1200 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adı

Dilimizde akdeniz servisi ve kara servi adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adını yanlışlıkla keçisini öldürdükten sonra üzüntüden servi ağacına dönüşen Hercules’in torunu Cyparissus’tan (κυπάρισσος) almıştır. Bu olaya istinaden servi ağacı matem ağacı kabul edilmiş ve mezarlara dikilmiştir. Servi ağaçları ülkemizde de yaygın olarak mezarlıklara dikilmektedir. Servi ağaçlarının gövdesinde görülen gözyaşı benzeri reçine damlaları bu hadiseye yorulur. Tür adı Latince daima yeşil anlamına gelir. Yapraklarının dört mevsim yeşil kalmasına işaret eder.

Tıp

Kepek önleyici, büzücü, yaşlanma önleyici ve parfüm olarak kullanılır. Genç dallar, parazit düşürücü, ateş düşürücü, antiromatizmal, antiseptik ve kan damarları daraltıcı olarak kullanılır. Dahili olarak; boğmaca, kan tükürme, spazmodik öksürük, soğuk algınlığı, grip ve boğaz ağrısına iyi gelir. Haricen; varis, hemoroit ve kan damarlarını sıkılaştırma amaçlı kullanılır.