Arum italicum (Yılanekmeği)

derleyen:

Özet

Arum italicum (Yılanekmeği), yaprakları zehirli olan ancak ülkemizde yer yer tüketilen, ayrıca tıbbı amaçlarla da kullanılan bir bitkidir.

Hiyerarşi

Plantae

Bitkiler

Alismatales

Kurbağakaşığı takımı

Araceae

Yılanyastığıgiller

Arum

Yılanyastığı

Türk Uygarlığındaki yeri

Yılan yasdugı (يالن ياصديقى) ve yılan bıçagı (يالن بيچاقى) bitkilerin Türkçedeki karşılığıdır ve bitkilerin Antik Yunancadaki karşılığı olan drakontion (δρακόντιον)’dan tercüme edilmiştir. Metinlerimizde bitkilerin Süryanicedeki karşılığı olan lufa (ܠܘܦܐ)’dan muharref lûf (لوف) kelimesi de kullanılmıştır. İshâk bin Murâd bitki için yılan boncuğu adını kullanır ancak bu hatalıdır. Antik Yunanca karşılığından muharref derakondya (دراقونديه) adı da tercih edilmiştir. Halîmî, lûf, yılan yasdugı, ayu pancarı, koluncuk ve kurt kulagı adları ile bilindiğini ifade etmiştir.

Dioscorides, fıtık, cüzzam, astım, göz rahatsızlıkları, kulak ağrısı ve öksürük vakalarında kullanıldığını, spazm çözücü, idrar söktürücü, cinsel istek arttırıcı, yara iyileştirici, düşük yaptırıcı ve spazm çözücü olarak kullanıldığını aktarır. Köklerinin sürüldüğü bölgeleri yılanın ısırmayacağına inanılmıştır. Anadolu’da, nefes darlığı, göz rahatsızlıkları, cilt sorunları, kan işeme, hemoroid ve kan tükürme vakalarında kullanılmış, yara iyileştirici ve düşük yaptırıcı olarak faydalanılmıştır.

Bitkinin çiçek kurulu erekte olmuş penisi andırır, bu nedenle cinsel istek arttırıcı olarak başvurulmuştur. Bitki ile diğer işaret teorisi yaklaşımı, yine bitkinin çiçek kurulunun yılanı andırması ile ilintilidir. Bitkinin vücuda sürüldüğünde yılanlar tarafından sokulmayacağına, yere serpildiğinde ise serpilen yere yılan gelmeyeceğine inanılmıştır.

Bu maddeye Dracunculus vulgaris ve Arum maculatum taksonları da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.714-715.

Tarihi

Sarmaşığı andıran beyaz lekeli iri yaprakları ve mor benekli, asa kalınlığında, dik gövdesi olan bir bitkidir. Tepesindeki meyve kurulu üzüm salkımına benzer, başlangıçta yeşil iken zamanla safran rengine döner ve tadı acıdır. Kökü yuvarlak, soğan gibi ve arum köküne benzer. Gölgeli bölgelerde yetişir. Suyu, zeytinyağı ile kulağa damlatılırsa ağrısını keser. Otuz adet tohumu, su karıştırılmış ekşi şarapla içilirse düşüğe neden olur. Solmuş çiçeklerinin kokusunun, hamileliğin başlangıcında embriyo için ölümcül olduğu söylenir. Kökü nefes darlığı, yırtık, spazm, öksürük ve nezleye iyi gelir. Şarapla içildiğinde idrar söktürücü ve afrodizyaktır. Balla ezildiğinde kötü huylu yaraları iyileştirir. DI 2-166.

Bitkiyi eliyle ovuşturanı engereğin ısırmayacağına inanılmaktadır. Sirke ile sürüldüğünde cüzzamı temizler. Yaprakları ile sarılan peynirin bozulmayacağı söylenmektedir. Yaprakları taze yaraların üzerine sürülmüştür. Suyu göz şikâyetlerine iyi gelir. Kök sağlıklı kabul edilmekte ve haşlanarak ya da çiğ tüketilmektedir. Ayrıca haşlanmış kök bol miktarda balla karıştırılarak tatlı olarak ikram edilmiştir. Kök buğdayın hasat zamanı çıkarılıp, yıkandıktan sonra parçalara ayrılmakta, daha sonra keten bir iplik geçirilerek gölgede kurutularak saklanmaktadır.

Yaprakları dracunculusa benzer ancak daha küçük ve lekesizdir. Kökü acı olmasına rağmen kaynatılarak yenilmekte ve yaprakları kurutulup haşlanarak tüketilmektedir. Tohum, yaprak ve kök etki bakımından dracunculusa benzer. Kök gut vakalarında uygulanır. PL 2-167.

Tanımı

Arum italicum (Yılanekmeği), sıkapası 12 ila 20 cm uzunluğundadır ve yaprak sapından daha kısadır. Yumru yataydır. Yaprak sapı 26 ila 40 cm uzunluğundadır. Sıpata 20 ila 40 cm uzunluğunda, 4,5 ila 12 cm genişliğinde ve açık yeşilimsi sarı ila saydam beyaz renklidir. Koçan 6 ila 13 cm uzunluğundadır. Tırnak sarı renklidir. Çiçek kurulu ısı üretmektedir. Meyveler parlak kırmızı renklidir. Özellikle gölgeye sahip bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir ancak süs bitkisi olarak değerli olması nedeniyle birçok bölgeye yayılmıştır. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Genellikle tahrip edilmiş araziler, dere kenarları ve çalılıklarda bulunan bitki nisan ve mayıs ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 200 metreye kadar olan rakımlarda İzmit ve Kartepe ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde yılanbıçağı, yılanyastığı, yılanekmeği, acı soğan, buzağı otu, danaayağı, domuz lahanası, domuz marulu, domuz pancarı, filkulağı, gavur pancarı, ilandili, kari, livik, nevik, nivik, sarmalık, yaldıran, yılanboncuğu, yılan cücüğü, yılandili, yılan pancarı, arko lahanası, trabzon yılanyastığı, çiçekotu, yılanotu, yılanzehiri, zehirotu, yılansoğanı ve tirşik adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adının kökeni belli değildir. Antik Yunanca nar bülbülü anlamına gelen aros (ἄρον) kelimesinden türetilmiş olabilir. Bitki yüzeysel olarak kuş yuvasını andırmaktadır. Bu doğrultuda, cinse bağlı bazı türler İngilizce’de cuckoo pint olarak bilinir. Tür adı Latince İtalya anlamına gelir ancak epitetin aksine sadece İtalya’da değil, Akdeniz’e kıyısı olan birçok ülkede görülür.

Gıda

Kalsiyum oksilat kristalleri içerir ve bu nedenle yenildiği takdirde ağızda ve dilde rahatsızlık uyandırır ancak kurutulunca ya da pişirilince bu etkisini kaybeder. Yumrusu kurutulduktan sonra pişirilerek tüketilmektedir.

Tıp

Meyve ve yumrusu; öksürük, ülser, kadın hastalıkları, egzama, kanser, hemoroid tedavisinde kullanılmıştır.

Dikkat

Fotoğrafları