Site icon Kocaeli Bitkileri

Galium verum (Yoğurt otu)

Galium verum

Galium verum: 12/08/2018; Derbent Deresi; 40 m.; sulak alan. © Hüseyin Cahid Doğan

Tanımı

1,2 metre kadar büyüyebilir. Yapraklar 1 ila 3 cm uzunluğundadır, parlak yeşil renklidir ve altları tüylüdür. Çiçekler sarı ve küme halindedir. Tohumlar ağustos ve eylül arası olgunlaşır. Tohumlar olgunlaştığında doğrudan dışarı ekilebilir. Çiçekler erseliktir. Gevşek ve nemli toprakları tercih eder. Gölgede daha iyi gelişir ancak güneşli bölgeleri de tolere eder. Aşırı sıcaklar gelişimlerini durdurur. Güçlü bir işgalcidir.

Gözlem bilgileri

Doğal olarak kuzey Afrika, Ortadoğu ve Avrupa’da yayılış gösterir. [HaritaSinonimlerHerbaryum] Kayalık bölgeler, yamaçlar, dere kenarı, tarlalar ve çayırlarda görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Mayıs ve ağustos ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde yoğurt otu ve boyalık adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca süt anlamına gelir. Galium verum‘un çiçekleri peynir yapımında kullanılmıştır ve muhtemelen atıf bunadır. Tür adı Latince bahar anlamına gelmekle birlikte Latincede çok sayıda anlamı da vardır. Bitki daha çok yaz aylarında yaygındır, bu durumda atıf için net bir şey demek mümkün gözükmüyor.

Türk Uygarlığındaki yeri

Gâliyûn (غاليون), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan galion (γάλιον)’dan muharreftir. Metinlerimizde bu kelimenin tercüme edilmesi ile elde edilmiş süd otı (سود اوتى) adı da kullanılmıştır.

Dioscorides, peynir mayası olarak kullanıldığını, cinsel istek arttırıcı, yanık giderici ve kanama durdurucu olarak faydalanıldığını aktarmıştır. Sarı çiçekli olduğu belirtilen bitki Anadolu’da yanık giderici, kanama durdurucu ve cinsel haz arttırıcı olarak kullanılmış, ayrıca sütü mayalaması için süte konulmuştur.

© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.342.

Tarihi

İskandinav mitolojisinde annelerin koruyucu tanrıçası Frigg’in adını taşır. Bitki hamile kadınlar tarafından yatıştırıcı olarak kullanılır. Meryem’in İsa’yı doğurduktan sonra beşiğini bu bitki ile doldurduğu rivayet edilir. Bu nedenle bitki İngilizce’de “Our Lady’s bedstraw” olarak anılır.

Dioscorides 4-95: Adını, sütü peynir mayası gibi pıhtılaştırabilmesinden almıştır. Yaprakları Galium aparine’ye benzer ancak çiçekleri sarı renkli ve aromatiktir. Çiçeği yanık ve kanamalı yaralara uygulanır. Ağrı kesici ilaçlara eklenir. Kökü afrodizyaktır. Bataklık alanlarda yetişir.

Gıda

Çiçekleri peynir üretiminde kullanılır. Yaprakları çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir. Kavrulmuş tohumundan kahve yapılır. Çiçek açan gövdelerden elde edilen sarı boya gıda boyası olarak kullanılır.

Tıp

İdrar söktürücü ve deri rahatsızlıklarında kullanılır. Yaprak, gövde ve çiçek sürgünleri büzücü, idrar söktürücü, spazm çözücü, ayak bakımı ve yaralanmalarda kullanılır. Böbrek taşı, idrar bozuklukları ve epilepsi için başvurulur. Spazm çözücü ve taş düşürücüdür.

Bilgi

Minder içi ve pire kovucu olarak kullanılır. Kökünden kırmızı boya elde edilir. Kuruyan bitki saman kokuludur ve bunlar yastıkların içine konulur, bu ayrıca pire kovucu olarak da işe yarar. Ayakkabının içine konulduğunda ayakların su toplamasını engellediğine inanılır. Kokusu nedeniyle ölülerin altına serilir.

Fotoğrafları

Exit mobile version