Türk Uygarlığındaki yeri
Balaskî (بلسكي), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır. Halîmî’ye göre kızıl boyaya benzer yaprakları olmakla birlikte boyut olarak ondan daha küçük olan, balaskî adı ile bilinen ve çobanların süt süzmek için kullandıkları bir bitkidir. Metinlerimizde bitki için, süt süzmek için kullanılmasına atfen çoban süzegi (چوبان سوزكى) adı da tercih edilmiştir. Dioscorides, bitkinin yapışıcı özelliği nedeniyle çobanların sütün içindeki kılları almak için kullandıklarını, kulak ağrısı, örümcek ve yılan ısırması vakalarında kullanıldığını yazmıştır.
Uzun yapraklarının boy yaprağına benzediği ve yuvarlak meyveleri olduğu kaydedilen bitki Anadolu’da, yılan sokması, kulak ağrısı ve sıraca vakalarında kullanılmış, süt süzmek için faydalanılmıştır.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.192.
Tarihi
Çok sayıda uzun, dört köşeli ve sert sürgünü olan, yaprakları kökboyası yapraklarına benzeyen, beyaz çiçekli ve yuvarlak tohumlu bir bitkidir. Bitki giysilere yapışır. Çobanlar sütün içindeki kılları almak için süzgeç olarak kullanır. Tohum, dal ve yapraklarından elde edilen su şarapla içilirse zehirli örümcek ve yılan tarafından ısırılanlara fayda sağlar. Damlatıldığında kulak ağrısını geçirir. Domuz yağı ile uygulanırsa şişlikleri dağıtır. DI 3-90.
Tanımı
Küçük kancalı tüyleri sayesinde, gövde ve dalları ile diğer bitkilere sarılarak uzar. Gövde köşeli ya da kare biçimlidir. Yapraklar basit, dar ters mızraksı ya da şeritsidir, 6 ila 8 arası halkavi biçimde dizilidirler. Çiçekler küçük, yıldız biçimli, beyaz ila yeşil arası renklerdedir. Bunlar yaprak koltukları üzerinde, iki ya da üç tanesi grup halinde kümelenir. Küre biçimli meyvelerin dikenli kabukları vardır, bunlar bir ila üç arası tohum barındırır, kancalı tüyleri olan meyveler bu sayede kolayca yayılır. Tohumlar ağustos ve eylül aylarında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. Tohumlar olgunlaştığında doğrudan dışarı ekilebilir.
Gözlem bilgileri
Doğal olarak Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çayır, tarla ve yol kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde yoğurt otu, çobansüzgeci ve yapışkanotu adları ile bilinmektedir.
Etimoloji
Doğal olarak Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Çayır, tarla ve yol kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve temmuz ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Gıda
Yaprak ve gövdeleri meyveler görünmeden hemen önce toplanırsa pişirilerek tüketilebilir. Sebze içerikli çorbalara eklenir. Meyveleri kurutulup öğütüldükten sonra kahve olarak tüketilir. Bitki kurulduktan sonra demlenerek çay olarak içilir.
Tıp
Geleneksel olarak çeşitli cilt hastalıkları, hafif yaralar ve yanıkların tedavisinde kullanılmıştır. Zehirli ısırıkları ve sokmaları hafifletebilir. İdrar söktürücü etkisi vardır. Kökü hariç, değiştirici, iltihap giderici, iştah açıcı, büzücü, temizleyici, terletici, ateş düşürücü, tonik ve yara iyileştiricidir. Kaynatılarak uykusuzluk sorunlarında kullanılır.
Dikkat
Teması halinde hassas insanlarda dermatite neden olabilir.
Bilgi
Kökünden kırmızı bir boya elde edilir. Yaprakları kurutularak yastıkların içine konur. Bitki kurutularak çıra ikamesi olarak kullanılır. Eldeki katranı çıkarmak için ovuşturulur.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın