Tanımı
Fraxinus ornus (Çiçekli dişbudak) genellikle 20 metre büyüyebilen bir bitkidir. Genç sürgünler yeşil ve parlaktır. Üzerlerinde bol sayıda esmer renkli kovucuklar görülmektedir. Çiçekler önceleri dik duran, sonrakiler aşağıya sarkan mürekkep salkım vaziyetindedir. Çanak yapraklar çok büyük ve 4 parçalıdır. Beyaz renkli taç yapraklar 2 veya 4 parçalıdır. Meyve dil biçiminde, ucu kertikli veya kesik, boyu 2 ila 2,5 cm uzunluğundadır. Gövde koyu gri ve pürüzsüzdür. Tomurcuklar kahverengi tonlarında ve kısa tüylerle kaplıdır. Yapraklar karşılıklı dizilişli, teleksi, 5 ila 9 yaprakçıklı, kenarları ince testere dişli, sonbaharda mor-sarı arası renklerdedir. Çiçekler salkım halinde ve 4 krem beyazı taç yapraklıdır. Yeşil kanatlı fındıklar olgunlaştıklarında kahverengiye dönerler.
Dişbudak ile ilgili bilgi → Fraxinus || Zeytingiller ile ilgili bilgi → Oleaceae
Gözlem bilgileri
Fraxinus ornus doğal olarak Akdeniz’in kuzeyindeki ülkeler ve Doğu Avrupa’da yayılış gösterir ancak günümüzde Avrupa ve Amerika’ya da dağılmıştır. Sulak alanlar ve ormanlarda görülen bitki umumiyetle nisan ve mayıs ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 900 metreye kadar olan rakımlarda Gölcük ilçesinde gözlemlemek mümkündür.
Harita → Alt türler → Sinonimler → Herbaryum
Etimoloji
Cins adı Latince yıldırım anlamına gelir ve bu bağlamda cinsin yıldırım çekme özelliğine işaret eder. İkinci bir görüş ise mızrak kelimesini önerir, ağaçlar mızrak yapımında kullanılırdı. Son görüş ise Antik Yunanca çit anlamına geldiği yönündedir. Ağaçların binaları çevreleyen ucu sivri çitleri inşa etmek için kullanılmasına işaret eder. Epitet Latince mızrak anlamına gelir. Ornus olarak bilinen mızrak türü dişbudak ağaçlarından yapılmıştır.
Tıp
Gövdesinden elde edilen manna çocuklar ve gebelerde müshil olarak kullanılmıştır.
Özsuyu bazı kişilerde alerjik etkilere neden olur.
Çiçekli dişbudak…
Fraxinus ornus, genelde ormanlık alanlarda görülen ve bahar aylarında çiçek açan bir ağaçtır.
Dilimizde çiçekli dişbudak adı ile bilinmektedir.
Tarihi
Türk Uygarlığındaki yeri
Lisân el-asâfîr (لسان العصافير), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır, kuş dili anlamını verir ve ağacın meyvelerine (samara) işaret eder. Dioscorides, yılan ısırması ve cüzzam vakalarında kullanıldığını; Hûzâye, cinsel gücü arttırdığını; İbn Vâfid, meyvesine serçe dili denildiğini; Yûhannâ bin Mâseveyh, cinsel arzuyu uyandırdığını belirtmiştir.
Bitkiye, felç, hafakan, kasık ağrısı ve ereksiyon şikâyetlerinde başvurulmuş, saç ve sakalı geç ağartıcı, cinsel istek arttırıcı, penis büyütücü ve sperm arttırıcı olarak faydalanılmış, ayrıca parfüm yapımında kullanıldığı kaydedilmiştir.
Yapraklarının suyu ve külü şarapla içildiğinde ya da uygulandığında engerek ısırıklarına faydalı olur. Kabuğu yakılarak cüzzama sürülür. Ancak talaşının içilirse zehirli olduğu söylenir. DI 1-80.
Doğa bazı ağaçları kerestesi için yaratmıştır ve dişbudak buna iyi bir örnektir. Uzun, yukarı doğru sivri ve tüy biçiminde yaprakları vardır. Homeros’a göre Aşil’in mızrağı dişbudak ağacındandı. İda dağında yetişen dişbudak sedir ağacına benzer, hatta kabuğu çıkarıldığında ayırt edilmesi çok zordur. Yunanlara göre iki türü vardır, biri uzun ve budaksız, diğeri ise kısa, sert ahşaplı, koyu renkli ve dene yaprağına benzeyen yapraklıdır. Makedonya’da hayli büyük bir dişbudak ağacına bumelia (boğa dişbudağı) denir, ahşabı çok esnektir. Yapraklarından çıkarılan suyun içilmesi, yılan ısırıklarına karşı etkili bir çaredir, bu ayrıca yaralara da uygulanır. Ağacın erdemleri o kadar büyüktür ki, ne sabah ne de akşam gölgesinde yılan bulunmaz, hatta yılanlar özellikle bu ağaçtan uzak durur. Denilir ki, bir yılan, içinde ateş yakılmış dişbudak yapraklarından oluşan bir daireye konursa, yapraklara değil ateşe gider. Doğanın harika bir hükmü olarak, dişbudak yılanlar deliklerinden çıkmadan önce çiçek açar ve yaprakları düştükten sonra kış uykusuna giderler. PL 16-24.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.512.
Bir yanıt yazın