Fragaria vesca (Yabani çilek)

derleyen:

Tanımı

30 cm kadar büyüyebilir. Beş ila on bir arası hafif tüylü çiçek açar. Açık yeşil renkli üçlü yaprakların kenarları tırtıklıdır. Meyve süresi bir aydan daha azdır. Tohumlar haziran ve temmuz arasında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. Çiçek gövdesi görülmez. Sürgünler vasıtasıyla yayılır. Merkezi sarı olan, beş taç yapraklı beyaz çiçekler yaz boyunca izlenir. Meyveleri çeşitli memeli, kuş ve sürüngen türleri tarafından tüketilir. Tohumlar bahar aylarında ekilebilir. Bunlar bir ay sonra çimlenirler. -29 dereceye kadar dayanıklıdır. 10 ila 15 bitkilik gruplar halinde düşünülmelidir. Her bir bitki arasında 20 cm açıklık bırakılmalıdır. Eğer bitkinin yayılması istenmiyorsa sürgünler ayıklanmalıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak kuzey yarımkürede yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Ormanlık alanlarda ve yol kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve haziran ayları arasında çiçek açar. 200 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde dağ çileği, amahta, amofta, col, çiğelek, çiğelem, çile, hamuçara, hamukara, hamukera, hanıfta, yabani çilek ve yer çileği adları ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Latince kokulu anlamına gelir. Meyvelerin hoş kokusuna işaret eder. Dilimizdeki çilek kelimesi Türkçe kökenlidir ve yabani meyve anlamına sahiptir. Tür adı Latince ince anlamına gelir. Türün meyvesinin boyutuna işaret eder.

Türk Uygarlığındaki yeri

Efricya (افريجيا), bitkinin Latincedeki karşılığı olan fragariadan muharreftir. Akşemseddin bitkinin Türkçe karşılığını çilek olarak vermiştir. Günümüzde de çilek adı ile bilinen bitkiye, orman sınırlarında yılın büyük bölümü ıslak kalan alanlarda rastlıyoruz. Bu bitkiden de bahseden tek Ortaçağ kaynağımız Akşemseddin’dir. Bitki, göz hastalıkları ve cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılmıştır.

Gıda

Meyveleri yenilebilir. Reçel ve şurubu yapılır. Meyveleri çiğ olarak tüketilir. Aromatik, tatlı ve suludur. Taze ya da kurutulmuş yapraklarından çay elde edilir.

Tıp

Yapraklarından yapılan çay, iskorbüt tedavisinde kullanılır. Kurutulmuş yapraklarından yapılan çay, mide ve böbrek sorunlarında etkilidir. Yüksek oranda C vitamini içerir ve soğuk algınlığına iyi gelir. Meyve suyu, kızarmış göz ve iltihaplı yaralara iyi gelir. Güneş yanıklarını rahatlatır. Meyve püresi diş ağrısına iyi gelir ve diş tartarlarını temizler. Dişleri beyazlatır. Kökleri ishal tedavisinde kullanılır. Müshil, tonik, idrar söktürücü ve sıkıştırıcıdır. Yaprakları kaynatılarak dizanteri tedavisinde kullanılmıştır. Geleneksel olarak iskorbüt hastalığının tedavisinde kullanılmıştır.