Alûsen (الوسن), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan alusson (ἄλυσσον)’dan muharreftir ve kuduzdan muaf anlamını verir. Ülkemizde bu kuduz otu adı ile Plumbago cinsi ilişkilendirilmiştir. Kafa karışıklığının nedeni alusson bitkisinin net olarak teşhis edilememiş olmasıdır. Biz, tanımlardan yola çıkarak en yakın olduğunu düşündüğümüz taksonu madde adı olarak belirledik. Tespitte anahtar nokta bitkinin meyvesinin kalkan biçiminde olduğunun belirtilmiş olmasıdır. Bu noktada göz önünde bulundurulması gereken diğer husus, birden fazla bitkinin

kuduz tedavisinde kullanılmış olabileceği ve hepsinin de bu nedenle alûsen olarak biliniyor olması ihtimalidir.

Kaynaklarımızdan, yüksek rakımlarda yetişen, gövde boyunca yapraklı olan ve meyveleri yassı biçimde olan bitkinin kuduz vakalarında kullanıldığını, taş düşürücü olarak başvurulduğunu, ev ve ahırlara asılarak sakinlerinin hastalıklarından korunacağına inanıldığını okumaktayız.

Dioscorides, çil temizleyici olarak kullanıldığını, sığırlardaki yaraları tedavi etmek için muska olarak takıldığını, ete karıştırılarak kuduz köpekleri tedavi etmek

için uygulandığını, ayrıca ev ve ahır girişlerine asılarak burada meskûn tüm canlıların sağlıklı kalacağına inanıldığını aktarmıştır. Galen, bitkinin köpek ısırıklarına karşı etkili olması nedeniyle alusson olarak bilindiğini, böbrek temizleyici ve cilt lekesi giderici olarak faydalanıldığını yazmıştır. Damokrates’in bitki ile ilgili tanımı Dioscorides’in tanımından çok farklıdır ve daha çok Marrubium cinsini andırmaktadır. Ayrıca, bitkinin Sirius yükseldiğinde toplanması gerektiğini de belirtmiştir. İbni Sînâ, kalkan benzeri meyveleri nedeniyle devâ-yı türsî adı ile de bilindiğini yazmıştır.

İslâm tıbbı

Gâfikî, Dioscorides’in tanımını reddetmiş ve Damokrates’in tanımını takip etmiştir. Ona göre büyük dallı, tek gövdeli ve yaprakları merzencûştan daha iridir. Yaprak ve dallar kaba tüylüdür. Yaprak koltuklarında kişnîc büyüklüğünde, içinde siyah tohumlar bulunan meyveler görülür. Kalbi güçlendirmek ve kuduz köpek ısırması vakalarında müdahale etmek için başvurulmuştur. Gövde, yaprak ve koku olarak anîsûna benzeyen başka bir türünün havuç gibi kökü vardır. Bu da kuduz köpek tarafından ısırılanları, ölüm döşeğinde olsa bile tedavi eder. Üçüncü tür, kirmdânaya benzer, yaprakları uzun ve kalın, çiçekleri kırmızı renkli, çan biçiminde ve baş aşağı sarkıktır. Bu bitki kusturucudur, kuduz köpek ısırması ve cüzzam vakalarında kullanılmıştır. Gâfikî’nin paragraf boyunca yazdıkları, temele kuduz vakasını alarak bitkileri listeleyen bir yaklaşımdır, genelgeçer standartın dışındadır ve alûsen kavramını daha karışık hale getirmektedir. Çünkü olasılıkla Stachys ve Daphne cinslerine bağlı iki tür daha kavramın içine dâhil edilmiştir. Karışıklığı ana nedeni, bitkinin morfolojik özelliğinin değil, kuduz köpek ısırması tedavisinde kullanımının temel alınmasıdır

Tarihi

Küçük, sert, tek gövdeli ve yuvarlak yapraklı bir bitkidir. Meyve küçük bir çift kalkana benzer ve geniş tohumlar taşır. Dağlık ve engebeli yerlerde yetişir. Kaynatılıp içilmesi ateşli öğürmeyi durdurur. Aynı etkiyi ağızda tutulduğunda ya da koklandığında da gösterir. Öğütülerek balla uygulandığında doğum lekesi ve çilleri giderir. Doğranarak yemeklerle birlikte servis edildiğinde kuduzu tedavi ettiği iddia edilmektedir. Evlere asıldığında evdeki insan ve hayvanların sağlığını koruduğuna inanılır. Mor bir kumaş şeridi ile asıldığında evcilleştirilmiş genç hayvanlara faydalıdır. DI 3-91.

Tanımı

Fibigia clypeata (Sikke otu) genellikle 40 cm büyüyebilen çok yıllık bir bitkidir. Tabanda odunsudur. Yoğun biçimde gri tüylüdür. Gövde dik, dalsız ya da dallıdır. Taban yaprakları saplı, kaşıksı ila ters yumurtamsı, kenarları düz ya da hafifçe dişlidir. Gövde yaprakları sapsızdır. Çiçekler sarı renkli ve yoğun küme halindedir. Meyve eliptik dikdörtgensi bir silikuladır ve tohumlar iki sıra halinde dizilidir. Tohumlar ağustos ayında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir.

Gözlem bilgileri

Fibigia clypeata doğal olarak Doğu Akdeniz havzası ve Batı Asya’da yayılış gösterir ancak günümüzde Batı Avrupa’ya da yayılmıştır. [Harita, Sinonimler] Kayalık yamaçlarda görülen bitki umumiyetle nisan ve haziran ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi 600 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda Gölcük ilçesinde gözlemlemek mümkündür.

Türkçe adı

Dilimizde sikkeotu adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins 1720 – 1792 yılları arasında yaşamış Alman bitki bilimci Johann Fibig’e adanmıştır. Tür adı Latince kalkanlı anlamına gelir. Meyve yapısına işaret eder.