Türk Uygarlığındaki yeri
Bâblus (بابلس), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan peplos (πέπλος)’tan muharreftir. Dioscorides ve Galen, müshil ve balgam söktürücü olarak yararlanıldığını yazmıştır.
Bir tür haşhâş olduğu, yaprağının sezâb yaprağına benzediği, yaprak koltuklarında yuvarlak meyvelerinin bulunduğu, bahçe ve bağlarda yetiştiği bilgisi verilen bitkiten müshil ve balgam söktürücü olarak faydalanılmıştır. Bitkinin haşhâş ile bir ilgisi yoktur, Dioscorides meyvelerinin haşhâş meyvesinden daha küçük olduğunu yazmıştır, hatanın kaynağı da budur. Teknik olarak bitki, bir sütligen türüdür.
© Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.175-176.
Tarihi
Yaprakları sedefotu yapraklarına benzeyen ve sütlü usare ile dolu olan bir bitkidir. Meyveleri haşhaş kapsülüne benzer ancak daha küçüktür. Bahçe ve bağlarda yetişir. Buğday hasadı zamanı meyve toplanır, sıkça çevrilerek gölgede kurutulur. Doğranıp ıslatıldıktan sonra saklanır. Hidromel ile içilirse balgam ve safrayı dışarı atar. Garnitülere eklenmesi dahi mide bulantısına neden olur. Salamurada da muhafaza edilir. DI 4-167.
Tanımı
30 ila 40 cm büyüyebilir. Gövde basit ya da tabandan iki dallı, dik, ya da yatık, pürüzsüz ve tüysüzdür; tabanda kırmızı iken yukarılarda yeşil renklidir. Gövde yaprakları yumurtamsı, dairesel ya da ters yumurtamsı, 2 ila 20 mm uzunluğunda ve 2 ila 12 mm genişliğinde ve kenarları düzdür. Kol yaprakları gövde yapraklarına benzer ancak daha kısa saplıdır. 3 ila 4 arası sayıda kol görülür. Meyve üç loblu, 2 mm çapında ve pürüzsüzdür. Tohumlar oval altıgen, 1 ila 1,5 mm uzunluğunda ve beyaz renklidir. Bitki olgunlaştıkça dallanır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak batı Asya, kuzey Afrika ve Avrupa’da yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tarlalar, çayırlar ve bahçelerde görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Şubat ve eylül ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 1400 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde bahçe sütleğeni adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins Euphorbus’a adanmıştır. Antonius Musa’nın kardeşidir ve Moritanya kralı Juba’nın hekimidir. Atlas dağlarında keşfettiği bir sukulent türünün laksatif etkilerini yazmış, bu nedenle kral tarafından bu sütleğene onun adı verilmiştir. Tür adı Antik Yunanca giysi anlamına gelir. Antik Yunanda kadınlar tarafından giyilen bir giysinin adıdır. Bitki ile bağlantısını çözemedik. Dioscorides bitki için peplo adını tercih etmiştir.
Tıp
Kanser dahil yaygın cilt lezyonları için geleneksel bir çare olarak kullanılır. Ayrıca siğiller, nasır, güneş lekeleri ve diğer cilt lekeleri için de kullanılır. Gövdeden küçük bir parça kesilir. Birkaç saniye sonra kesilen yerde bir damla sütlü renkli özsuyu görülür. Bu doğrudan temiz olan cilt lezyonuna uygulanır.
Dikkat
Bitki özsuyu insan dokusu için toksiktir. Gözle teması halinde körlüğe neden olabilir. Asla sağlıklı cilde uygulanmaz. Cilt üzerinde parmağınızla yaymayın. Yayılması şişme ve iltihaba neden olacaktır.
Fotoğrafları
Görüşünüzü Yazın