Türk Uygarlığındaki yeri
Gârâniyûn (غارانيون), bitkilerin Antik Yunancadaki karşılığı olan geranion (γεράνιον)’dan alınmıştır. Dioscorides, vulva şişlerini geçirmek için kullanıldığını; Gâfikî, siğilleri gidermek için uygulandığını yazmıştır.
Yapraklarının gelincik yapraklarına benzediği belirtilen bitkinin lezzetli olup tüketildiği, ayrıca cilt sorunlarının tedavisinde kullanıldığı kaydedilmiştir.
Bu maddeye Geranium tuberosum taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.342.
Tarihi
Yaprakları anemone benzemekle birlikte bölünmüştür ve daha uzundur. Kökü yuvarlak ve tatlıdır ve yenilebilir. Şarapla içilirse rahim şişliklerine iyi gelir. Başka bir türüne turna gagası denir, gövdesi tüylüdür, iki karış büyür, yaprakları ebegümecine benzer. Gövdenin ucunda turna başı ya da köpek dişine benzeyen şeyler büyür, bunların tıbbi bir faydası yoktur. DI 3-116.
Tanımı
5 ila 50 cm büyüyebilir. Saplar tüylüdür. Çanak yaprakların ucunda yumuşak çıkıntılar vardır. Taç yapraklar beş adettir ve renkleri lavanta ile eflatun arasıdır. Meyvesi yeşil renklidir. Çiçekler erseliktir. Geçirgen toprakları ve güneşli bölgeleri tercih eder. Yapraklar almaşlı dizilişli, düz, dikdörtgensi ya da dikdörtgensi yumurtamsı, dişli ve tüylüdür. Çiçek kurulu şemsiye biçimindedir. 5 adet açık yeşil tüylü çanak yaprak görülür ve üzerlerinde koyu yeşil damarlar mevcuttur. Ercik sayısı beştir. Polen rengi sarıdır.
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Tarla, çayırlar ve tahrip edilmiş arazilerde görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Şubat ve mayıs ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 400 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.
Türkçe adları
Dilimizde dönbaba adı ile bilinmektedir.
Etimoloji
Cins adı Antik Yunanca balıkçıl anlamına gelir. Cinsin meyvelerinin balıkçıl (Ardeidae) gagasına benzemesine işaret eder. Cinsin Türkçe adı olan dönbaba büyük ihtimalle olgun meyvelerin kendi ekseni etrafında müdahale olmaksızın dönmelerine işaret eder. Tür adı Latince Malva gibi anlamına gelir. Türün yapraklarıın ebegümecigiller ailesinden Malva (ebegümeci) cinsine benzemesine işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Geranium folio althaea”dir.
Gıda
Genç yapraklar çiğ ya da pişirilerek tüketilebilir.
Bilgi
Bitkiden yeşil boya elde edilir.
Fotoğrafları
