Tanımı
Equisetum arvense (Tarla atkuyruğu) küçük ila iri bir bitkidir. Kısır gövdeler yeşil renkli, dallı ve 20 ila 90 cm uzunluğundadır. Verimli gövdeler kahverengimsi, basit ve 20 cm uzunluğundadır. Bazı gövdeler 20 bölüm barındırabilmektedir. Rizom yükselici, dik ya da sürünücü, siyahımsı kahverengi ve düğümler ile kökler seyrek uzun sarımsı tüylü ya da çıplaktır. Mart ve nisan aylarında 15–25 cm boylarında sürgünleri gelişir. Sürgünler nisan ayından sonra yeşil rengini alırlar. Gövde içi boş olan bitkinin, 6-15 arası boğumda ince, çam ağacına benzer yaprakları çıkar. Strobili silindirik, 1,8 ila 4 cm uzunluğunda, 0,9 ila 1 cm çapında ve küt uçludur. Derinlere inen bir kök sistemine sahiptir ve bu özelliği onu istilacı yapar.
Atkuyruğu ile ilgili bilgi → Equisetum || Atkuyruğugiller ile ilgili bilgi → Equisetaceae
Gözlem bilgileri
Bitki doğal olarak kuzey yarımkürede yayılış gösterir ancak günümüzde güney yarımküreye de dağılmıştır. Tahrip edilmiş araziler ve dere kenarında görülen bitkinin sporları umumiyetle mayıs ve haziran ayları arasında olgunlaşmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 1600 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ve Başiskele ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.
Etimoloji
Cins adı Latince at kuyruğu anlamına gelir ve bu bağlamda cinsin genel görünüme işaret etmektedir. Epitet Latince ekili alan anlamına gelir. Açık bir şekilde türün habitat tercihine dikkat çekmektedir. Özgün tanımda bu “Habitat in Europae agris, pratis” olarak belirtilmiştir.
Gıda
Verimli gövdeler ilk dönemlerinde sebze olarak tüketilmektedir.
Saplarından pembe boya elde edilmiştir.
Kökleri zehirlidir. Yüksek dozu zararlıdır.
Tıp
İdrar yolları enfeksiyonları, böbrek taşları, genital bölge iltihapları, saçta kepeğe karşı, kanamalar ve kan kusma, romatizmal ağrılar, gut, ağız içi ve bademcik iltihabı, bronşit ve tüberküloz, mide krampları, karaciğer, safra kesesi düzensizliği, eklem, kas romatizması tedavisinde kullanılmıştır. Bunun yanında burun kanaması, kanlı öksürük ve kötü yaraları tedavi etmek için başvurulmuştur. Ayrıca yatıştırıcı, kanama durdurucu, antiseptik, büzücü, gaz giderici, terletici, idrar söktürücü, süt arttırıcı, hemostatik ve yara iyileştiricidir.
Tarla atkuyruğu…
Equisetum arvense, genelde ekili arazilerin civarında görülen ve bahar sonundan yaz başına kadar spor dağıtan bir bitkidir.
Dilimizde tarla atkuyruğu adı ile bilinmektedir.
Tarihi
Türk Uygarlığındaki yeri
Umsûh (امسوخ), bitkinin Arapçadaki karşılığıdır ve içi boş anlamına gelmektedir. Dioscorides, burun kanaması, öksürük, astım, fıtık, mesane şikâyetleri ve dizanteri vakalarında kullanıldığını, ayrıca yara iyileştirici ve idrar söktürücü olarak faydalanıldığını kaydetmiştir. Şerîf, kaynatılarak iç organları güçlendirmek için içildiğini, Mağrip kadınlarının kilo almak, ciltlerini güzelleştirmek ve rahimlerini temizlemek için bitkiden faydalandıklarını aktarmıştır. Gâfikî, şarapla birlikte alındığında ishali kestiğini kaydetmiştir. Yoğun dallı, çok yapraklı ve kırmızı meyveli olduğu kaydedilen bitkiler Anadolu’da, nefes darlığı ve testis şişi vakalarında kullanılmış, bunun yanında akciğer, karaciğer ve mide güçlendirici, kadınlarda kilo aldırıcı ve öksürük giderici olarak faydalanılmıştır.
Bu maddeye Equisetum sylvaticum taksonu da dahildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.681-682.
Bir yanıt yazın