Epilobium angustifolium (Yakı otu)

derleyen:

Türk Uygarlığındaki yeri

Anagrâ (انغرا), bitkinin Antik Yunancadaki karşılığı olan onagra (ὀνάγρα)’dan muharreftir. Onagra, aşağıda göstereceğimiz bitkinin kullanım kapsamı ile doğrudan ilintili bir tercihtir ve Antik Yunancada yabâni eşek anlamını verir.

Dioscorides, kurutulmuş kökünün şarap kokusuna sahip olduğunu, yara iyileştirici olarak başvurulduğunu ve yabani hayvanları evcilleştirmek için kullanıldığını yazmıştır. Rufus, bitkiye aslan evcilleştiren denildiğini, çünkü ruhu yatıştırma özelliğine sahip olduğunu kaydetmiştir.

Yaprakları bâdâma, görünüm itibariyle sûsene benzediği, kuruyunca şarap gibi koktuğu ve yüksek rakımlarda yetiştiği belirtilen bitki Anadolu’da, vahşi hayvanları ehlileştirmek için kullanılmıştır.

Bu maddeye Epilobium hirsutum taksonu da dâhildir. © Doğan, Hüseyin (2023). Anadolu Türk Uygarlığında Bitkiler (XIII-XV. yy.) Yayımlanmamış Doktora tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli, s.146-147.

Tarihi

Çiçekleri büyüktür ve güle benzer. Uzun ve beyaz renkli olan kökü kuruduğunda şarap gibi kokar. Dağlık alanlarda yetişir. Kökü demlenerek vahşi hayvanlara içirilirse onları evcilleştirir. Sarıldığında kötü huylu yaraları iyileştirir. DI 4-117.

Tanımı

Halihazırda bazı kaynaklarda Chamerion angustifolium olarak geçmektedir. 50 cm ila 2,5 metre uzayabilen dik ve pürüzsüz gövdede, dağınık ve birbiri ardına sıralı yapraklar görülür. Yapraklar mızrak biçimli ve damarlıdır. Çiçekler dört adet pembe-eflatun taç yaprak taşır. Tohumların ipeksi tüyleri olur. Yapraklarının damarlı yapısı benzersizdir. Tohumlar ağustos ve ekim arasında olgunlaşır. Çiçekler erseliktir. -20 dereceye kadar dayanıklıdır. Tohumlar bahar aylarında doğrudan dışarı ekilebilir. 5 ila 10 arası bitkiler halinde gruplandırılmalıdır. Her bir bitki arasında yarım metre açıklık bırakılmalıdır.

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak kuzey yarımkürede yayılış gösterir. [Harita, Sinonimler, Herbaryum] Alpin çayırlar, kayalık yamaçlar ve ormanlık alanlarda görülür. Başiskele, Gölcük ve Kartepe ilçelerinde gözlemlenmiştir. Haziran ve ağustos ayları arasında çiçek açar. 800 ila 1600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir.

Türkçe adları

Dilimizde yakı otu adı ile bilinmektedir.

Etimoloji

Cins adı Yunanca lob üzerinde anlamına gelir. Taç yapraklarının yumurtalığın üzerinde olmasına işaret eder. Tür adı Latince dar yapraklı anlamına gelir. Türün yaprak yapısına işaret eder. İkili adlandırma öncesi adı “Epilobium foliis lanceolatis, integerrimis”tir.

Gıda

Genç sürgünleri yenilebilir. Yaprakları salatalara eklenir. C ve pro-A vitamini bakımından zengindir. Geleneksel Rus çayı bu bitkinin yapraklarından yapılmaktadır. Haşlanarak tüketilirse sağlıklı bir sebzedir, A ve C vitaminleri için iyi bir kaynaktır.

Tıp

İltihapla savaşıcı, spazm çözücü, sıkıştırıcı, yatıştırıcı, deriyi yumuşatıcı, laksatif ve toniktir. İshal tedavisinde, mukus kolit ve irritabl bağırsak sendromunda kullanılır. Almanya ve Avusturya’da prostat sorunlarını tedavi etmek için kullanılmaktadır. Yapraklardan yapılmış merhem çocuklarda cilt problemlerini yatıştırmak için kullanılmıştır. Yapraklardan ve köklerden yapılan bir çay, dizanteri ve karın krampları için geleneksel olarak kullanılır. Soyulmuş köklerden yapılmış lapa; haşere ısırıkları, yanıklara, ciltte yaralar, şişme ve haşlanmalara uygulanır.