Kocaeli Bitkileri | Ecballium elaterium (Eşek hıyarı)

Eşek hıyarı

Anahtar kelimeler: Tıbbi bitki, Akdeniz elementi.

Dolaşım

Bitkiler › Kabak takımı › Kabakgiller › Eşekhıyarı › Eşek hıyarı

Dağılımı

Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir.

Genel bilgiler

Gövde yatık, kalın, kıllı, soluk yeşil renkli ve 25 cm uzunluğundadır. Yapraklar kalın ve sert, üst yüzeyi koyu yeşil, alt yüzeyi ise soluk yeşil renkli, yumurtamsı üçgensi, yüreksi, yılankavi ve kenarları dalgalı, kısaca beş loblu, 4 ila 14,5 cm uzunluğunda ve 3,5 ila 17 cm genişliğindedir. Çiçek sapı dik, kıllı, 2 ila 10 cm uzunluğundadır. Erkek çiçekler salkım halinde, taç yaprakları 8 ila 16 mm uzunluğunda ve 4 ila 7 mm genişliğinde; dişi çiçekler 1 ila 8 cm uzunluğunda çiçek sapında, taç yapraklar 6 ila 12 mm uzunluğunda ve 3 ila 6 mm genişliğindedir.

Gözlem

Tahrip edilmiş araziler, yol kenarı ve sulak alanların civarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir.

Yaygın adları

Eşek hıyarı, Acı düğlek, Acı dülek, Acı düvelek, Acı düvlek, Acı kavun, Cırtatan, Cırtlak, Cırtlangıç, Hıyarcık, İt hıyarı, Karga düğeleği, Karga düleği, Karga düveleği, Karga ibiği, Karga keleği, Karga kozağı, Karga bostanı, Karga cevizi, Şeytan keleği, Acıkavun, Yabankavunu, Yabanhıyarı, Şeytankavunu, Cirtatan, Yabanikavun.

Çiçek zamanı

Nisan-Ekim ayları.

Yükseklik

0-600 metre arası.

Etimoloji

Cins adı Latince “fırlatma” anlamına gelir. Bitkinin meyvesinin dışarıdan bir temas gelmesi halinde tohumlarını güçlü bir biçimde dışarı fırlatmasına atıftır. Tür adı Antik Yunanca “dışarı atan” anlamına gelir. Türün olgun meyveleri temasa karşı hassastır ve dokunulduğunda güçlü biçimde tohumlarını uzağa fırlatır. Beri taraftan kelime “müshil” anlamına da gelir, burada da atıf yine bağırsakları boşaltması, dışarı atması üzerinedir.

Geleneksel tıp

Yapraklar antiromatizmal, deri kızartıcı ve toniktir. Bitki bazen harici olarak romatizma tedavisinde kullanılır.

Galen: Bağırsak ve diğer iç organları temizler. Kusturucudur. Aşırı alınırsa zehirlenmeye neden olur.

Dioscorides: Zeytinyağında bekletildikten sonra gülyağı ile aynı etkiye sahiptir. Kulak ağrısı çekenlerin kulaklarına damlatılır. Kökü ödemleri dağıtır. Sirke ile kaynatılarak gut, siyatik ve diş ağrısı vakalarında kullanılır. Meyvesi fazla alınırsa tehlikelidir. Nefes darlığı çekenlere faydalıdır.

Plinius: Meyvesinin suyundan “elaterium” adı verilen bir ilaç hazırlanır. İlaç meyve tam olgunlaşmadan elde edilir, olgunlaşan meyve dokunulduğunda tohumlarını dışarı fırlatır ve bu gözler için tehlikelidir. Toplanan meyve bir gün bekletilir ve ertesi gün yarılır. Hazırlanan su, gözle ilgili sorunlarda kullanılır. Aynı su asma köklerine serpilirse kuşların üzümlere saldırmayacağı rivayet edilir. Kökü sirke ile haşlanarak gut hastalığında, haşlama suyu ise diş ağrısını gidermek için kullanılır. Kökü kurutularak impetigo ve diğer cilt hastalıklarında uygulanır. İşitme kaybı vakalarında yapraklarının suyu sirke ile karıştırılarak kulaklara damlatılır.

İbn-i Sînâ: Sarılık ve cilt sorunlarında başvurulur. İltihap gidericidir. Eklem ağrısı, solunum ile bağırsak bozukluğu ve siyatik vakalarında başvurulur. İdrar söktürücüdür. Müshil özelliği vardır.

Dikkat

İnsanlar dahil hayvanlar için zehirlidir. Deri ve gastrointestinal tahrişe; yanma, ağız ülseri, ishal ve kusmaya neden olabilir. Hamilelik esnasında uzak durulmalıdır.