Kocaeli Bitkileri | Dysphania botrys (Kızıl bacak)

Kızılbacak

Anahtar kelimeler: Tıbbi bitki, Yenilebilir bitki, Boya bitkisi, Haşerat kovucu, Arkeofit bitki.

Dolaşım

Bitkiler › Karanfil takımı › Horozibiğigiller › Kızılbacak › Sirken

Dağılımı

Bitki doğal olarak Akdeniz havzasında yayılış gösterir. Amerika kıtasına işgalci tür olarak girmiştir.

Genel bilgiler

10 ila 50 cm büyüyebilen aromatik bir bitkidir. Bitkinin tamamı kısa salgılı tüylerle kaplıdır. Yapraklar almaşlı dizilişli, 5 cm uzunluğunda ve 3 cm genişliğinde, oval ya da dikdörtgensi, 4 ila 6 arası lobludur. Çiçek kurulu uzundur. Tohumlar küreseldir. Güneşli bölgeleri ve nemli toprakları tercih eder. Tohumları ekildikten bir ay sonra hasat edilebilir.

Gözlem

Tahrip edilmiş araziler, yol kenarı ve sulak alanların civarında görülür. Başiskele ilçesinde gözlemlenmiştir.

Yaygın adları

Kızılbacak. Yapraklarının benzerliği nedeniyle uluslararası olarak “Kudüs meşesi” olarak bilinir.

Çiçek zamanı

Haziran-Ekim ayları.

Yükseklik

0-1600 metre arası.

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca “belirsiz” anlamına gelir. Cinse bağlı bitkilerin çiçekleri gösterişsizdir ve atıf da buna yöneliktir. Bitkinin dilimizdeki karşılığı olan “kızılbacak” Türkçe Bitki Adları listesine göre Chenopodium botrys (artık Dysphania botrys) için kullanılmaktadır. Dysphania cinsi için karşılık önerilmediği için biz bu kelimeyi aldık. D. botrys’in özellikle tabana doğru yaprak ve gövdesinde kızıllık görülür ve bu özellik Türkçe ismi açıklamak için yeterlidir. Tür adı Antik Yunanca “üzüm kümesi” anlamına gelir. Yaygın kullanılan bir epitettir. Dioscorides bitkiden aynı isimle (βότρυς) bahsetmektedir. Muhtemelen bitkinin meyvelerinin ya da çiçeklerinin küme halinde bulunmasına işaret eder.

Mutfak

Bulyonu andıran güçlü bir kokusu vardır, yemeklerde lezzet verici olarak kullanılır. Yapraklar pişirilerek tüketilir. Çiğ halde aşırı tüketilmemesi önerilir. Tohumları pişirilerek tüketilir. Bunlar ayrıca öğütülerek ekmek yapımında kullanılır. Yapraklarında çay yapılır.

Geleneksel tıp

İdrar söktürücü, gaz giderici, spazm önleyici ve ishal engelleyicidir. Kanser tedavisi için aday bitkiler arasında yer alır. Astım nöbetlerini önleyicidir, nezle tedavisinde kullanılır. Parazitleri düşürmek için başvurulur.

Dioscorides: Çok güzel kokar ve bu nedenle giysilerin arasına konulur. Nefes darlığı vakalarında kullanılır.

Plinius: Nefes almakta güçlük çekenlere verilir.