Dysphania ambrosioides (Sirken)

Tanımı

Dysphania ambrosioides (Sirken) genellikle 1 metre büyüyebilen aromatik bir bitkidir. Gövde çoğunlukla düzensiz dallı diktir. Yapraklar kısa saplı, yaprak ayası mızraksı ila eliptik, 3 ila 8 cm uzunluğunda, kenarları dişli ya da düzdür. Çiçekler küçük ve yeşil renkli ve gövdenin tepesinde belirir. Rekabet gücü yüksek bir bitkidir ve genellikle çevresindeki diğer bitkilerin gelişimlerini olumsuz yönde etkiler. Tek bir bitki binlerce tohum üretebilmektedir ve tahrip edilmiş arazileri kısa sürede kolonileştirme yeteneğine sahiptir.

Kızılbacak ile ilgili bilgi → Dysphania || Horozibiğigiller ile ilgili bilgi → Amaranthaceae

Gözlem bilgileri

Bitki doğal olarak Orta ve Güney Amerika’da yayılış gösterir ancak günümüzde dünyanın diğer bölgelerine de dağılmıştır ve işgalci tür olarak kabul edilmektedir. Tahrip edilmiş araziler, deniz kenarı, yol kenarı ve sulak alanların civarında görülen bitki umumiyetle haziran ve ekim ayları arasında çiçek açmaktadır ve bitkiyi deniz seviyesinden 100 metreye kadar olan rakımlarda Kartepe ve İzmit ilçelerinde gözlemlemek mümkündür.

Harita → Sinonimler → Herbaryum

Etimoloji

Cins adı Antik Yunanca belirsiz anlamına gelir. Cinse bağlı bitkilerin çiçekleri gösterişsizdir ve atıf da buna yöneliktir. Bitkinin dilimizdeki karşılığı olan kızılbacak Türkçe Bitki Adları listesine göre Chenopodium botrys (artık Dysphania botrys) için kullanılmaktadır. Dysphania cinsi için karşılık önerilmediği için biz bu kelimeyi aldık. D. botrys’in özellikle tabana doğru yaprak ve gövdesinde kızıllık görülür ve bu özellik Türkçe ismi açıklamak için yeterlidir. Epitet Antik Yunanca Ambrosia gibi anlamına gelir. Bitkinin aynı familyadaki Ambrosia (zeylançiçeği) cinsine olan yüzeysel benzerliğine işaret eder.

Gıda

Sebze olarak tüketimektedir. Çay yapımında kullanılmıştır. Meyveler olgunlaşmadan önce toplanması önerilmektedir. Yemeklere tat vermek için eklenmiştir. Kokusu hayli belirgindir.

Aztek ve İnka kültürlerinde kutsal bitki olarak kabul edilmiş ve dinsel ritüellerde kullanılmıştır. Doğal bir pestisit olarak kabul edilmekte ve sivrisineklerin üremelerini kontrol altına almak için gübrelere eklenmektedir. Yapraklarında elde edilen yağ krem, parfüm ve sabunlarda kullanılmıştır. Bunun yanında bitkiden yeşil boya elde edilmektedir.

Tıp

Vücuttaki parazitleri atmak için çayı içilmiştir. Bitkinin tamamı analjezik, astım tedavi edici, gaz giderici, mide güçlendiricidir. Demlenerek kolik ve mide ağrıları gibi sorunları gidermek için kullanılmaktadır. Bu ayrıca akciğer iltihabını gidermek için içilmiştir. İnsan ve kedi ile köpek gibi evcil hayvanlarda parazit temizliği için başvurulmuştur.

Yağı zehirlidir ve aşırı alınırsa baş dönmesine, kusmaya, kasılmalara ve hatta ölüme neden olabileceği rapor edilmiştir. Hamile olanlar uzak durmalıdır.